Kokorycz (Corydalis DC.) – rodzaj roślin z rodziny makowatych i podrodziny dymnicowych, podnoszonej w niektórych ujęciach systematycznych do rangi odrębnej rodziny. Obejmuje ok. 530 gatunków[4]. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione w strefie umiarkowanej półkuli północnej, z pojedynczymi gatunkami sięgającymi strefy okołobiegunowej i równikowej[5]. W Polsce występuje 5 gatunków.
Rośliny zawierają alkaloidy, niektóre wykorzystywane są jako lecznicze (C. yanhusuo stosowany jest jako lek przeciwbólowy i w przebiegu choroby Parkinsona). Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza kokorycz pustaC. cava i kokorycz pełnaC. solida[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Kokorycz drobnaKokorycz wątła
Rodzaj o zasięgu obejmującym wszystkie kontynenty półkuli północnej. Ogromna większość gatunków występuje w strefie klimatu umiarkowanego, z największym zróżnicowaniem w środkowej i wschodniej Azji (w samych Chinach stwierdzono 357 gatunków, w tym 262 endemitów). Jeden gatunek spotykany jest w strefie okołobiegunowej, jeden w górach wschodniej Afryki, trzy gatunki rosną też w subtropikach Półwyspu Indochińskiego[5]. W Europie występuje 11 gatunków, z czego 5 rośnie w Polsce jako gatunki rodzime[7].
Jako gatunki uprawiane lub dziczejące z rodzaju kokorycz wymieniane były z terenu Polski taksony zaliczane współcześnie do odrębnych rodzajów. Dziczejąca i już zadomowiona kokorycz żółtaCorydalis lutea[7] klasyfikowana jest współcześnie jako Pseudo-fumaria lutea[8]. Podawana jako uprawna kokorycz zimozielona Corydalis sempervirens to obecnie Capnoides sempervirens. Z kolei efemerofit podawany jako kokorycz maczużkowata Corydalis claviculata[7] klasyfikowany jest jako Ceratocapnos claviculata[9].
Z liściowymi, rzadziej błoniastymi przysadkami, zebrane w szczytowe grona. Kielich dwudziałkowy, z działkami zwykle ząbkowanymi i rychło opadającymi. Korona grzbiecista z dwóch okółków po 2 płatki. Zewnętrzny górny płatek ma koniec blaszki w górę odgięty (tworzy wargę górną), u nasady posiada ostrogę. Dolny płatek ma zwykle koniec blaszki wywinięty w dół (tworzy wargę dolną). Wewnętrzne płatki często szczytami lub u nasady tylko zrosłe, z kanciastymi lub rzadziej zaokrąglonymi grzbietami. Pręciki są dwa trójdzielne. Środkowa ich część jest dwupylnikowa, a boczne jednopylnikowe. U nasady środkowej części górnego pręcika znajduje się miodnik. Słupek z długą szyjką, ze znamieniem o zmiennym kształcie.
Torebka zwykle co najmniej dwukrotnie dłuższa niż szersza, pękająca dwiema klapami, z trwałą szyjką słupka na końcu. Zawiera liczne soczewkowate nasiona opatrzone elajosomem[5][10].
Rodzaj z podplemienia Corydalinae, plemienia Fumarieae, podrodziny dymnicowych Fumarioideae[11], rodziny makowatychPapaveraceae zaliczanej do rzędu jaskrowców (Ranunculales) i wraz z nim do okrytonasiennych[2].
Ok. 465 gatunków grupowanych jest w trzech podrodzajach (subgenera) i licznych sekcjach:
Podrodzaj Cremnocapnos (Wendelbo) Fukuhara & Lidén, Pl. Syst. Evol. 206: 419. 1997 – obejmuje 27 gatunków występujących w centralnej Azji od Iranu po zachodnią część Chin. Należą tu byliny, zwykle z zachowującymi się pozostałościami suchych łodyg i ogonków liściowych u nasady pędu. Przysadki lancetowate, drobne, błoniaste, całobrzegie lub ząbkowane. Listki okwiatu wcale lub tylko u nasady są słabo ze sobą połączone. Ostroga jest tępo zakończona, zawsze krótsza od połowy długości korony, często stanowi tylko 20% jej długości. Kanciasty grzbiet płatków wewnętrznych wąski. Torebka nie pęka nagle, przegroda wewnętrzna często pozostaje na szypułce[5].
Sekcja Bipapillatae Lidén, Opera Bot. 88: 27. 1986 – 2 gatunki
Sekcja Strictae (Fedde) Wendelbo in K. H. Rechinger, Fl. Iran. 110: 8. 1974 – 25 gatunków
Podrodzaj Sophorocapnos (Turczaninow) Fukuhara & Lidén, Pl. Syst. Evol. 206: 419. 1997 – obejmuje 30 gatunków, spotykanych w Azji centralnej i wschodniej od Iranu, poprzez zachodnie Chiny i Himalaje po Japonię. Jedna sekcja występuje w Ameryce Północnej. Rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny, często krótko żyjące. Mają korzeń palowy i pozbawione są pozostałości łodyg i ogonków liściowych z poprzednich sezonów u nasady pędu. Przysadki lancetowate do owalnych, drobne, często błoniaste, całobrzegie lub słabo ząbkowane. Listki okwiatu wcale lub tylko u nasady są słabo ze sobą połączone. Ostroga jest tępo zakończona, zawsze krótsza od połowy długości korony, często stanowi tylko 20% jej długości. Grzbiet płatków wewnętrznych dość szeroki, zaokrąglony. Znamię dwudzielne, z rozwidlonymi, wznoszącymi się ramionami, czasem kolankowato odgiętymi, zwykle niewyraźnie brodawkowate. Torebka nie pęka nagle, zwykle ma kształt silnie wydłużony, przegroda wewnętrzna czasem pozostaje na szypułce[5].
Sekcja Thalictrifoliae (Fedde) Lidén, Opera Bot. 88: 28. 1986 – 6 gatunków rosnących w Chinach
Sekcja Cheilanthifoliae Lidén, Opera Bot. 88: 28. 1986 – 6 gatunków o zasięgu obejmującym obszar od Bhutanu i Sikkimu poprzez Chiny do Japonii
Sekcja Aulacostigma Lidén, Opera Bot. 88: 28. 1986 – 1 gatunek znany z Chin
Sekcja Sophorocapnos (Turczaninow) Popov in Schischkin, Fl. URSS 7: 700. 1937 – 18 gatunków występujących we wschodniej Azji i w Ameryce Północnej
Podrodzaj Corydalis – obejmuje ok. 400 gatunków występujących w całym zasięgu rodzaju. Rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny. Przysadki są zielone, często okazałe. Znamię jest spłaszczone, odlegle brodawkowate przy brzegach, na krańcach często z podwójnymi brodawkami. Torebka miękka, często pęka nagle, wyrzucając nasiona[5].
Sekcja Duplotuber Ryberg, Acta Hort. Berg. 19: 223. 1960 – 3 gatunki spotykane na obszarze północno-wschodnich Chin, w Korei i na wschodnich krańcach Rosji oraz w Japonii
Sekcja Leonticoides Candolle, Syst. 2: 114. 1821 – 21 gatunków rosnących na obszarze od zachodniej Turcji po zachodnie Chiny i Nepal
Sekcja Benecinctae (Fedde) C. Y. Wu & Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 4: 1. 1982 – 3 gatunki z Chin
Sekcja Corydalis – 54 gatunki rosnące na obszarze od północnej Algierii, poprzez centralną Europę po Azję wschodnią. Tu należą wszystkie dziko rosnące gatunki flory polskiej.
Sekcja Capnogorium (Bernhardi) Endlicher, Gen. Pl. Suppl. 5: 32. 1850 – 1 gatunek z Azji środkowej
Sekcja Kingianae C. Y. Wu & Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 18: 399. 1996 – 2 gatunki w Chinach
Sekcja Flaccidae C. Y. Wu, Acta Bot. Yunnan. 18: 399. 1996 – 12 gatunków rosnących w Chinach i Himalajach
Sekcja Oocapnos Popov ex Wendelbo in K. H. Rechinger, Fl. Iran. 110: 11. 1974 – 4 gatunki ze środkowej Azji
Sekcja Rupifragae C. Y. Wu & Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 15: 135. 1993 – 1 gatunek z Chin
Sekcja Dactylotuber (Ruprecht) Popov in Schischkin, Fl. URSS 7: 674. 1937 – 12 gatunków rosnących na obszarze od Kaukazu poprzez Azję środkową i wschodnią po Amerykę Północną
Sekcja Appendiculatae C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 6: 237. 1984 – 7 gatunków w Chinach
Sekcja Trachycarpae (Fedde) Fedde in Engler & Prantl, Nat. Pflanzenfam., ed. 2. 17b: 128. 1936 – 52 gatunki od północnych Indii po środkowe i zachodnie Chiny
Sekcja Kokianae C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 5: 243. 1983 – 3 gatunki z Chin
Sekcja Curviflorae (Fedde) C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 6: 245. 1984 – 8 gatunków z Chin
Sekcja Clavatae C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 4: 7. 1982 – 6 gatunków z Azji środkowej
Sekcja Fusiformes C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 4: 11. 1982 – 13 gatunków z Azji południowo-wschodniej
Sekcja Incisae Fedde, Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 23: 181. 1926 – 9 gatunków z Chin, Korei i Japonii
Sekcja Chinenses (Gorovoj & Bassargin) C. Y. Wu & Z. Y. Su in C. Y. Wu, Fl. Reipubl. Popularis Sin. 32: 395. 1999 – 2 gatunki w Azji północno-wschodniej
Sekcja Fumarioides Lidén, Rheedea. 1: 32. 1991 – 17 gatunków w Azji wschodniej i północno-wschodniej
Sekcja Ramososibiricae Fedde ex Wendelbo in K. H. Rechinger, Fl. Iran. 110: 4 – 3 gatunki od Himalajów po zachodnie Chiny
Sekcja Tetragonia Z. Y. Su & Lidén, Fl. China. 7: 345. 2008 – 1 gatunek (kokorycz żółtawa) występujący na obszarze od Europy po wschodnią Syberię
Sekcja Angustiflorae (Lidén) Lidén, Fl. China. 7: 342. 2008 – 1 gatunek z Chin
Sekcja Vermiculares Z. Y. Su & Lidén, Acta Bot. Yunnan. 19: 227. 1997 – 1 gatunek z Chin
Sekcja Hamatae C. Y. Wu & Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 8: 407. 1986 – 3 gatunki w zachodnim Nepalu i Chinach
Sekcja Ellipticarpae Z. Y. Su, Fl. China. 7: 416. 2008 – 6 gatunków w Chinach
Sekcja Archaeocapnos Popov ex Michajlova, Novosti Sist. Vyssh. Rast. 19: 99. 1982 – 7 gatunków z Azji środkowej i wschodniej oraz Ameryki Północnej
Sekcja Davidianae C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 12: 279. 1990 – 14 gatunków z Azji południowo-wschodniej i Chin
Sekcja Elatae Fedde ex C. Y. Wu & H. Chuang in C. Y. Wu, Fl. Reipubl. Popularis Sin. 32: 541. 1999 – 45 gatunków w Chinach
Sekcja Mucronatae (Fedde) C. Y. Wu & Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 15: 353. 1993 – 6 gatunków w Chinach
Sekcja Polyphyllae Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 18: 398. 1996 – 2 gatunki w Chinach
Sekcja Pubicaules C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 13: 369. 1991 – 3 gatunki w Chinach
Sekcja Davidianae C. Y. Wu & H. Chuang, Acta Bot. Yunnan. 12: 279. 1990 – 14 gatunków w Azji południowo-wschodniej i Chinach
Sekcja Mucroniferae Fedde ex Lidén, Bull. Brit. Mus. (Nat. Hist.), Bot. 18: 524. 1989 – 7 gatunków w Azji środkowej
Sekcja Latiflorae C. Y. Wu & Z. Y. Su, Acta Bot. Yunnan. 18: 398. 1996 – 15 gatunków z Himalajów
Sekcja Asterostigma Fedde ex C. Y. Wu & H. Chuang in C. Y. Wu, Fl. Reipubl. Popularis Sin. 32: 541. 1999 – 16 gatunków w Azji południowo-wschodniej
Sekcja Priapos Lidén, Fl. China. 7: 422. 2008 – 7 gatunków w Azji południowo-wschodniej
Sekcja Himalayanae (Lidén) Lidén, Fl. China. 7: 343. 2008 – 11 gatunków w Himalajach
Sekcja Radicosae Lidén, Rheedea 1: 32. 1991 – 5 gatunków z obszaru od północno-wschodnich Indii po Chiny
Sekcja Geraniifoliae C. Y. Wu, Acta Bot. Yunnan. 18: 399. 1996 – 5 gatunków w Himalajach
Sekcja Chrysocapnos Wendelbo in K. H. Rechinger, Fl. Iran. 110: 5. 1974 – 30 gatunków w rejonie od Afganistanu po Bhutan
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26](ang.).
↑ abcdZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 63, ISBN 978-83-62975-45-7.
.jpg)
