Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
![]() | |
Państwo | |
---|---|
Typ |
kulturowy |
Spełniane kryterium |
III, V |
Numer ref. | |
Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
2005 |
Położenie na mapie Izraela ![]() | |
![]() | |
Elusa, także: Haluza[1][2] (hebr. חלוצה, Chaluca; arab. الخلصة, Al-Chalasa) – starożytne miasto nabatejskie położone na pustyni Negew w Izraelu, ok. 20 km na południowy zachód od współczesnej Beer Szewy[3].
Ruiny miasta zostały odkryte w 1838 roku przez Edwarda Robinsona, ponownie zwiedził je na przełomie XIX i XX wieku Alois Musil. Prace wykopaliskowe rozpoczęła w 1938 roku anglo-amerykańska misja archeologiczna pod kierownictwem H.D. Colta. W latach 70. i 80. XX stulecia wykopaliska w Elusie prowadził Awraham Negew[3].
Elusa rozwinęła się ze stacji handlowej położonej na szlaku z Petry do Gazy, dane archeologiczne świadczą, że istniała już w III wieku p.n.e.[3] Jej teren ograniczony był przez dwie wadi, Nachal Besor i Nachal Atadim, z których systemem kanałów doprowadzano do miasta wodę. Rozkwit Elusy przypada na czasy nabatejskie i okres rządów rzymskich. W trakcie prac archeologicznych odsłonięto ruiny teatru i ufortyfikowanego pałacu. Obronę miastu zapewniała biegnąca frontem do dolin linia wież strażniczych[3]. W okresie tym Elusa stanowiła ośrodek kultu bogini Wenus, który utrzymał się jeszcze w jakiś czas po wprowadzeniu chrześcijaństwa[3][4].
W V wieku w mieście istniała już silna gmina chrześcijańska[3]. Tutejsi biskupi uczestniczyli w soborach w Efezie (431) i Chalcedonie (451)[4]. W czasach bizantyjskich Eleusa stanowiła centrum handlowo-administracyjne, wymieniane w źródłach jako stolica dystryktu[3]. Została umieszczona na Tabula Peutingeriana i Mapie z Madaby[5]. Z okresu tego pochodzą pozostałości wzniesionego ok. 350 roku na fundamentach dawnej nabatejskiej świątyni kościoła z otoczonym kolumnadą atrium[3].
Miasto funkcjonowało jeszcze jakiś czas po podboju arabskim, ostatecznie zostało opuszczone ok. 800 roku[4].
W 2005 izraelski fragment Szlaku kadzidlanego, wraz z położonymi na nim nabatejskimi miastami: Elusa, Sobota, Oboda i Mampsis, został wpisany przez UNESCO na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości[1].