| Ks. prof. dr hab. | |
 Dietrich Bonhoeffer w 1939 | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
4 lutego 1906 |
| Data i miejsce śmierci |
9 kwietnia 1945 |
| Miejsce pochówku |
nieznane |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Ordynacja |
15 listopada 1931 |
| Strona internetowa | |
Dietrich Bonhoeffer, Dieter Bonhoeffer (ur. 4 lutego 1906 we Wrocławiu, zm. 9 kwietnia 1945 w obozie koncentracyjnym we Flossenbürgu) – niemiecki duchowny ewangelicki, teolog i działacz antynazistowski. Po nieudanym zamachu na Adolfa Hitlera z dnia 20 lipca 1944 wraz z innymi działaczami ruchu oporu uwięziony i po procesie przed trybunałem doraźnym stracony, na dwa tygodnie przed wyzwoleniem obozu KL Flossenbürg przez Amerykanów.
Jego ojcem był psychiatra Karl Bonhoeffer. Dieter podjął studia teologiczne w Tybindze w wieku lat 17, kontynuował je w Berlinie. Za pracę pt. Sanctorum communio („Społeczność świętych”) otrzymał tytuł doktora teologii. W 1930 habilitował się i otrzymał stanowisko docenta berlińskiego uniwersytetu. 5 września 1930 wyjechał na studia zagraniczne w Union Theological Seminary w Nowym Jorku, gdzie poznał kulturę, sytuację społeczną, a przede wszystkim życie religijne Afroamerykanów w USA.
Od przełomu lat 1932 i 1933 Bonhoeffer oddalał się od kariery uniwersyteckiej, poświęcając się pracy duszpasterskiej. Jego działalność przypadała na lata rosnących wpływów Adolfa Hitlera w Niemczech, na czas, kiedy ideologia nazistowska stawała się niemiecką ideologią państwową. Wyjechał do Londynu, gdzie w latach 1933–1935 był pastorem. Po powrocie do nazistowskich Niemiec wstąpił do Kościoła Wyznającego. Bonhoeffer przeciwstawiał się ideologii nazistowskiej widząc w niej zagrożenie dla chrześcijan, dla Niemców i dla ludzkości. Głosił hasła wzywające do pokoju (bracia w Chrystusie nie mogą skierować broni przeciw sobie, bowiem tak naprawdę skierowaliby ją przeciw Chrystusowi), nawoływał do przeciwstawiania się nazizmowi i ostrzegał przed zagrożeniem niesionym przez jego zwolenników. W 1934 roku na ekumenicznym zjeździe młodych protestantów w Danii kreślił wizje wojny, którą może wywołać nazizm.
Jego przekonania nie mogły pozostać niezauważone przez hitlerowskie władze i wkrótce (w 1935) pozbawiony został urzędowo prawa do nauczania. Stworzył wówczas półlegalne seminarium duchowne, które prowadził w Finkenwalde (dziś Zdroje[2], dzielnica Szczecina). Wspólnota ta stała w całkowitej opozycji do ówczesnego oficjalnego luteranizmu niemieckiego, popierającego nazizm i realizującego jego ideologię.
Bonhoeffer nie tylko pragnął swobody głoszenia Ewangelii, lecz także gotów był zaryzykować życie, sprzeciwiając się Hitlerowi i pomagając Żydom w ucieczkach. Twierdził, że „Kościół tylko wtedy staje się Kościołem, kiedy istnieje dla tych, którzy pozostają poza nim”, i postulował „bezwarunkową powinność Kościoła wobec ofiar każdego systemu społecznego, nawet jeżeli nie należą do wspólnoty chrześcijańskiej”.
Wspólnota została zlikwidowana przez gestapo w 1937, a próba wznowienia działalności w okolicy Koszalina zakończyła się rok później aresztowaniami niektórych jej uczestników. Bonhoeffer pod koniec 1938 nawiązał kontakt z opozycyjnie wobec nazizmu nastawionymi oficerami armii niemieckiej, utrzymując stałe kontakty z Kościołami zagranicznymi. Przed wybuchem wojny, wiosną 1939 odwiedził Anglię, gdzie rozmawiał z biskupem Chichester, Georgiem Bellem i występował jako przedstawiciel opozycji wobec Hitlera, a następnie Stany Zjednoczone, skąd wrócił w 1940. Objęty zakazem publikacji, pracy naukowej i głoszenia kazań nawiązał bliski kontakt z admirałem Wilhelmem Canarisem, szefem Abwehry (krytycznie nastawionym wobec Hitlera i jego najbliższych współpracowników), dzięki czemu uzyskał chroniącą go w znacznej mierze przed gestapo legitymację pracownika wywiadu, dzięki której też mógł poruszać się dość swobodnie po Niemczech i przekraczać granice. Podczas jednej ze swoich podróży do Sztokholmu spotkał się z Bellem, za którego pośrednictwem przekazał Brytyjczykom dowody eksterminacji Żydów oraz zwrócił się do nich w imieniu grupy spiskowców – w tym generałów Hansa Ostera i Ludwiga Becka – o pomoc w usunięciu Hitlera. Brytyjczycy potraktowali jednak przekazaną prośbę jako prowokację i nie zareagowali.
W styczniu 1943 zaręczył się z Marią von Wedemayer, a 5 kwietnia został aresztowany pod ogólnym zarzutem „osłabiania potencjału wojennego Niemiec”, wobec braku konkretnych dowodów uczestnictwa w spisku przeciw Hitlerowi. Wpływy Canarisa nie były wystarczające, aby Bonhoeffera uwolnić, ale pozwoliły na przeniesienie go z aresztu policyjnego gestapo do względnie spokojnego więzienia w Berlinie, w którym wiele pisał. Jego zapiski ukazały się po wojnie w tomie pt. Widerstand und Ergebung („Opór i poddanie”).
Nie skorzystał z możliwości ucieczki z więzienia, a po nieudanym zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 i wykryciu związku z tym zamachem Canarisa i grupy współpracujących z nim oficerów – oraz Bonhoeffera – pastor został w październiku 1944 przeniesiony ponownie do więzienia gestapo. Stamtąd trafił do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Hitler nie zapomniał o nim nawet w obliczu katastrofy Niemiec: na jego osobisty rozkaz 9 kwietnia 1945, dwa tygodnie przed wkroczeniem Amerykanów, Bonhoeffer wraz z admirałem Canarisem i generałem Osterem został postawiony przed trybunałem doraźnym, skazany i stracony na szubienicy w obozie Flossenbürg.
Jego myśl teologiczna nacechowana chrystocentryzmem, wraz z rozważaniami na temat „bezreligijnego chrześcijaństwa”, którym męczeńska śmierć teologa nadała jeszcze głębszą wymowę, wywarła istotny wpływ na powojenną teologię w Wielkiej Brytanii i Ameryce, a także na polskich intelektualistów i działaczy opozycji, takich jak Stanisław Barańczak czy Jacek Kuroń oraz na twórczość Tadeusza Różewicza.
