Leptasthenura setaria[1] | |||
(Temminck, 1824) | |||
Cierniogonek araukariowy (stan São Paulo w Brazylii) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
cierniogonek araukariowy | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
Zasięg występowania | |||
Cierniogonek araukariowy[3][4] (Leptasthenura setaria) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae). Występuje w części Mata Atlântica położonej w najbardziej południowej części Brazylii i skrajnie północno-wschodniej Argentynie. Jest gatunkiem endemicznym, ściśle powiązanym z występowaniem araukarii brazylijskiej. Pospolity na niewielkim obszarze, głównie z tego powodu jest uznawany za gatunek bliski zagrożenia[5][6].
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1824 roku Coenraad Jacob Temminck, nadając mu nazwę Synallaxis setaria[7]. Autor jako miejsce typowe wskazał São Paulo w Brazylii, co zostało później skorygowane przez Hellmayra na Castro w stanie Parana[7]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Leptasthenura[4][8]. IOC nie wyróżnia podgatunków[8].
Nieduży, smukły ptak ze stosunkowo długim i lekko zakrzywionym dziobem, którego górna część jest barwy od stalowej do ciemnoszarej, a dolna jaśniejsza u nasady. Tęczówki brązowe lub szare. Nogi szarozielone. Pióra czoła i górnej części głowy tworzą charakterystyczną najeżoną czapeczkę. Głowa w czarno-białe pasemka układające się promieniście od nasady dzioba, biały cienki pasek brwiowy. Gardło i szyja białawe z rzadszymi czarnymi smugami. Reszta piersi i brzuch płowe, ciemniejsze pod skrzydłami i w okolicach zadu. Górna część pleców oraz pokrywy skrzydeł rdzawe, zewnętrzne części lotek czarniawe. Ogon długi, wyraźnie stopniowany, środkowe sterówki najdłuższe, zewnętrzne krótkie, wszystkie w kolorze czerwonobrązowym z bledszymi brzegami. Obie płcie wyglądają tak samo. Młode osobniki mają mniej wyraziste przebarwienia i czub na głowie prawie bez charakterystycznych pasemek. Długość ciała z ogonem 17–19 cm, masa ciała 11 g[5].
Występuje w południowo-wschodniej Brazylii od najbardziej na południe wysuniętych części stanu Minas Gerais i południowej części stanu Rio de Janeiro, poprzez stany São Paulo, Parana i Santa Catarina do północnej części stanu Rio Grande do Sul; ponadto w północnej części prowincji Misiones w skrajnie północno-wschodniej Argentynie. Spotykany jest na wysokości od 750 do 1900 m n.p.m., jednak głównie poniżej 1400 m n.p.m.[2][11][5]
Cierniogonek araukariowy jest gatunkiem endemicznym, ściśle powiązanym z występowaniem araukarii brazylijskiej. Jego głównym habitatem jest las atlantycki, gdzie zamieszkuje stanowiska z araukarią brazylijską zarówno w lesie, jak i na obszarach z rzadszym zalesieniem, zagajnikach, ogrodach i plantacjach. Żywi się głównie stawonogami. Żeruje zazwyczaj pojedynczo lub w parach, w środkowych i górnych partiach drzew, zbierając pokarm z gałęzi i igieł[5].
Rozmnaża się w okresie wiosny–lata. Prawdopodobnie gatunek monogamiczny. Gniazdo w formie kuli o średnicy około 8 cm, zbudowane jest z materiału roślinnego, w tym mchów, i umieszczone w górnych partiach araukarii brazylijskiej. Brak bardziej szczegółowych informacji[5].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od 1988 roku cierniogonek araukariowy zaliczany jest do kategorii gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened). Zasięg występowania cierniogonka araukariowego według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 501 tys. km²[12]. Liczebność populacji nie została oszacowana, w 1996 roku gatunek opisywany był jako pospolity. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za spadkowy. Głównymi zagrożeniami dla liczebności populacji są: wycinka lasów w celu pozyskania drewna, rozwój rolnictwa przemysłowego i zwiększanie hodowli i wypasu bydła[2][12].
BirdLife International wymienia 22 ostoje ptaków IBA, w których ten gatunek występuje – 15 w Brazylii i 7 w Argentynie, są to m.in.: w Argentynie – Parque Provincial Cruce Caballero, Parque provincial Piñalito i Parque provincial Uruzú, a w Brazylii Park Narodowy São Joaquim, Park Narodowy Itatiaia[12].