![]() Ciemiernik biały | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
ciemiernik | ||
Nazwa systematyczna | |||
Helleborus L. Sp. Pl. 557. 1753 | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
Synonimy | |||
|
Ciemiernik (Helleborus L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Obejmuje 15 gatunków[4]. W Europie Zachodniej, od Wysp Brytyjskich po Hiszpanię, występują dwa gatunki. Obszarem o największym zróżnicowaniu rodzaju jest Półwysep Bałkański, gdzie rośnie 8 gatunków ciemierników, a spośród nich niektóre sięgają do Kaukazu. W zachodnich Chinach występuje ciemiernik tybetański o izolowanym zasięgu[5]. W Polsce jako rodzimy rośnie ciemiernik czerwonawy H. purpurascens, a jako introdukowany i już zadomowiony – ciemiernik zielony H. viridis[6].
Wiele gatunków ciemierników, mieszańców między nimi i odmian uprawnych uprawianych jest jako rośliny ozdobne[5], atrakcyjne ze względu na bardzo wczesne kwitnienie, często jeszcze w okresie zimowym[7]. Wiele gatunków wykorzystywanych było od dawna w ziołolecznictwie oraz w homeopatii[8]. W roślinach występują substancje czynne – saponiny steroidowe (np. helleboryna) oraz bufadienolidy (np. helebryna). O ile w homeopatii wykorzystywane bywają rozcieńczone preparaty z tych roślin, o tyle we współczesnej medycynie nie są one wykorzystywane[9].
Byliny, geofity kłączowe. Kwiaty zapylane są przez owady, głównie pszczoły. Nasiona rozsiewane są u części gatunków przez mrówki. Rosną w widnych lasach i zaroślach[5]. Wymagają zwykle gleb próchnicznych o odczynie obojętnym do zasadowego, tylko niektóre gatunki rosną na glebach kwaśnych. Zwykle rosną na glebach wilgotnych i w większości są odporne na mrozy sięgające do -15 °C[8].
Wszystkie gatunki są trujące[11]. Zawierają toksyczne, w smaku piekące glikozydy bufadienolidowe – helleborynę i helleborydynę (stosowane też w medycynie). Po przełamaniu liście wydzielają silny, ostry zapach[5].
Rodzaj z podrodziny Ranunculoideae Arnott, rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales), należących do kladu dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Reprezentuje monotypowe plemię Helleboreae[12].
Ciemierniki najlepiej rosną na częściowo zacienionych stanowiskach, na przepuszczalnej, próchnicznej i stale wilgotnej ziemi[14]. Rozmnaża się je przez nasiona wysiewane zaraz po ich zbiorze, gdyż szybko tracą one zdolność kiełkowania[11]. Można też rozmnażać je przez podział silnie rozrośniętych kęp, najlepiej robić to również zaraz po przekwitnieniu[11]. Po przekwitnieniu wskazane jest usuwanie kwiatostanów oraz ściółkowanie gleby kompostem. Rośliny bywają atakowane przez mszyce, zwalcza się je preparatami chemicznymi.