Abradates i Panthea (ang. Abradates and Panthea) – poemat angielskiego poety romantycznego Edwina Atherstone’a[1][2], znanego z autorstwa, zakrojonych na szeroką skalę, eposów bohaterskich.
Poemat Abradates i Panthea został wydany w roku 1821, w tym samym tomie, co Ostatnie dni Herkulanum nakładem londyńskiej oficyny Baldwin, Cradock and Joy. Utwór, przynajmniej w porównaniu z monumentalnymi eposami Atherstone’a, jest dość krótki, ponieważ liczy 34 strony druku. Warto dodać, że Upadek Niniwy zajmuje prawie 640 stron w dwóch tomach.
Historię Abradatasa[3] (Abradatesa)[4], władcy Suzjany, i Panthei Atherstone zaczerpnął z Żywota Cyrusa Wielkiego, autorstwa greckiego historyka Ksenofonta[5], co zaznaczył we wstępie. Według tego przekazu Panthea, kobieta o niezrównanej urodzie, żona Abradatesa, została wzięta do niewoli przez króla Cyrusa[5][6]. Wbrew zwyczajom epoki, które zwycięzcom przyznawały prawo dowolnego rozporządzania jeńcami wojennymi i brankami, władca perski potraktował ją z pełną kurtuazją. Kiedy Abardates się o tym dowiedział, z wdzięczności pośpieszył Cyrusowi z pomocą, gdy ten walczył z Croesusem, na czele oddziału rydwanów, wyposażonych w charakterystyczne kosy przeznaczone do ścinania piechurów[5]. Podczas bitwy w dolinie Thymbra, władca Suzjany poległ[5]. Na wieść o tym zrozpaczona Panthea popełniła samobójstwo, przebijając się sztyletem[5]. Król Cyrus wzniósł dla zmarłych małżonków okazały grobowiec[5][7].
Historia Abradatesa i Panthei stanowi jeden z klasycznych tematów literatury i sztuki. Geoffrey Chaucer wspominał o niej w Opowieściach kanterberyjskich[8]. Zachował się anonimowy dramat elżbietański The Wars of Cyrus[9], którego bohaterami są Abradates i Panthea[9]. Tragedię o Panthei opublikował w 1608 roku Claude Guerin de la Dorouviere[10]. Oprócz tego, poemat zatytułowany Abradates and Panthea napisał John Bowdler[11], a opowieść o nich stała się tematem utworu The Thymbriad pióra Sophii Burrell[12]. Własną wersję[13] antycznej legendy przedstawił w 1808 roku również John Edwards (1751–1832)[14]. Poza tym historia Abradatesa i Panthei została opowiedziana w tragedii Henry’ego Montague Grovera Socrates, a dramatic poem[15].
Poemat o Abradatesie i Panthei został napisany wierszem białym, a konkretnie blank versem, czyli nierymowanym pentametrem jambicznym[16], inaczej mówiąc dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty spoczywają na parzystych sylabach wersu. Ten rodzaj wiersza jest najpowszechniej stosowanym wzorcem metrycznym w literaturze angielskiej. Został on wprowadzony w XVI wieku przez Henry’ego Howarda, hrabiego Surrey[17]. Był podstawowym schematem wersyfikacyjnym dramaturgii elżbietańskiej, w której stosowali go między innymi Thomas Kyd, Christopher Marlowe i William Szekspir[17]. W angielskiej epice wierszowanej blank verse umocnił swoją pozycję od kiedy John Milton użył go w Raju utraconym[17][18].
Białym wierszem Edwin Atherstone posłużył się w swoich największych dziełach eposach Upadek Niniwy i Izrael w Egipcie, ponadto inkrustował tok wiersza aliteracją[19], czyli zestawianiem słów rozpoczynających się tą samą literą (głoską)[20].
W niektórych przypadkach wykorzystanie aliteracji rozciąga się na kilka wersów: Oh, then his soul/Sinks in him; and the stiffing sob, that tells/The breaking heart, is heard as slow again/He trembles on his way.
Poemat rozpoczyna się – zgodnie z tradycją epicką – in medias res[21], czyli w momencie kulminacyjnym, to znaczy rankiem dnia, którego rozegrała się wielka bitwa. Przedakcję[22] autor streszcza w kolejnym akapicie.
Przebieg starcia jest relacjonowany z punktu widzenia Panthei, z daleka obserwującej szarżę rydwanów. Śmierć Abradatesa jest ukazana w prostych słowach.
W poemacie Atherstone’a nie ma wzmianki o tym, że bohaterka zadała sobie śmiertelny cios. Kiedy tragarze przychodzą, żeby w lektyce zanieść Pantheę do jej namiotu, okazuje się, że jest ona martwa.
W Abradatesie i Panthei Atherstone sięgnął po raz pierwszy po tematykę batalistyczną[23], która później dojdzie do głosu w Upadku Niniwy.
Opisy walki, między innymi dzięki zastosowaniu krótkich zdań i przerzutni[24] są plastyczne i dynamiczne:
Z przedstawieniem toczących się orężnych zmagań kontrastuje opis pobojowiska, po którym chodzą z pochodniami kobiety, szukające wśród poległych swoich mężów, ukochanych, ojców i braci.
Poemat kończy się informacją o wzniesieniu przez Cyrusa okazałego nagrobka[25] dla upamiętnienia Abradatesa i Panthei:
Debiutancki tomik Edwina Atherstone’a został zrecenzowany w czasopiśmie The New Monthly Magazine and Literary Journal. Anonimowy krytyk literacki napisał: The Abradates and Panthea is a free and elegant version of the celebrated tale of these princely lovers, whose sad fate is os beautifully related by Xenophon[26]. Wypowiedział się też w tonie uznania o samym poecie, wyrażając nadzieję, że rozwinie swój talent w kolejnych, ambitniejszych dziełach: We shall be very glad to meet with this author again, and to see his fine powers employed on more genial themes[26]. Utwory poety zostały także dostrzeżone przez The London Magazine. Omawiając Ostatnie dni Herkulanum, recenzent stwierdza: There are passages, both in this poem and in that of Abradates and Panthea, which follows it, of fine and exquisite decription[27], jednak tym razem krytyk zarzucał poecie epatowanie drastycznymi obrazami okropnych ran i pokawałkowanych ciał[27].