Los cianurs son los compausats de l'anion CN^-, format d'un atòm de carboni ligat per un ligam triple a un atòm d'azòt. L'ion CN^- es la basa conjugada de l'acid cianidric.

• Estructura (o formula) de Lewis: ^-|C≡N|
• Reaccion acidobasica: H-C≡N = N≡C^- + H⁺

Las sals d'aqueste ion son fòrça toxicas, tot coma l'acid que lor es associat: l'acid cianidric. Dins lo lengatge corrent, lo tèrme de cianur designa pus sovent lo cianur de potassi (KCN).

Los ferrocianurs (o exacianoferrats II) Fe(CN)₆^{4 -}, al contrari, son gaireben inofensius. Los ferrocianurs de sòdi, de potassi e de calci, son d'additius alimentaris (antiaglomerants) respectivament referenciats E 535, E 536 e E 538. Lo ferrocianur de potassi es tanben autorizat en enologia per la clarificacion dels vins blancs o rosats presentant un excès de fèrre o de coire.

Los ferricianurs (o exacianoferrats III) Fe(CN)₆^3- presentan tanben una febla toxicitat, son utilizats en fotografia, coma un agent aflaquissent pels tiratges argentics blanc e negre e coma principi actiu pel cianotipe e la canografia.

Los cianurs pòdon èsser produchs per de bactèris, de mosiduras e d'algas e son contenguts dins fòrça aliments e plantas. Dins las plantas, los cianurs son normalament ligats a de moleculas de sucre jos la forma de glicosids cianogèns e son utilizats per de plantas coma defensa contra los erbivòrs. Las racinas del maniòc o encara las granas de lin contenent de glucosids cianogèns e, sovent, los cal tractar abans la consomacion (en general per bolh perlongada).

Los nuclèus de drupas, coma aquestes de las cerièras o dels albricòts, contenon sovent de cianurs o de glicosids cianogèns. Los granas de poma tanben ne contenon. Las amètlas amaras que se'n fa l'òli d'amètla contenon tanben un glicosid cianogèn, l'amigdalina.

L'ingestion de 50 amètlas amaras pòt causar la mòrt d'un èsser uman, per intoxicacion al cianur^[1]. Fòrça enzims idrogenasis contenon de ligands cianurats sus lors sites actius.

Los lepidoptèrs de la famiha de las Zygaenidae rajan un liquid cianurat quand son atacats.

Segon l'Agéncia canadiana d'inspeccion dels aliments^[2], lo glicosid cianogèn contengut dins los clòscs dels fruchs ven toxic quand se transforma en acid cianidric dins lo còrs. La dòsi letala de cianur se situa entre 0,5 e 3 mg per quilograma de massa corporala.

A partir d'amoniac e de metan, d'autres idrocarburs o de monoxid de carbòni, veire cianur d'idrogèn.

Tanben avèm un produch del cianur de sòdi per reaccion entre l'amidur de sòdi e lo carbòni.

Los nitrils son sovent produchs per oxidacion d'idrocarburs amb d'ammoniac (ex.: acrlonitril) o per desidratacion d'amids.

Lo cianur es un anion qu'es sovent encontrat en quimia.

Lo cianur es considerat coma lo ligand mai poderós per fòrça de metal de transicion. La granda afinitat dels metals pel cianur se pòt atribuir a sa carga negativa e sa capacitat a dintrar dons un ligam pi.

Qualques complèxes:

• Los octocianurs [M(CN)₈]^4-(M= Mo, W) qu'an una forma dodecaedrica;
• Los exacianurs [M(CN)₆]^3- (M = Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co), qu'an una forma octaedrica;
• Los tetracianurs [M(CN)₄]^2- (M = Ni, Pd, Pt), qu'an una forma carrada plan;
• Los dicianurs [M(CN)₂]^- (M = Cu, Ag, Au), qu'an una forma lineara.

Lo pigment blau escur blau de Prússia, utilizat coma tintura, es un complèxe cianurat del fèrre. Es el qu'es actiu dins l'emulsion cianotipe e la cianografia. Lo blau de Prússia pòt produire de cianur d'idrogèn per accion dels acids.

Fòrça nucleofil, lo cianur es aisidament introduch dins de moleculas per desplaçament de l’alogèn correspondent. Los cianurs organics, en general, son nomenats nitrils. Atal, CH₃CN pòt se nomenar cianur de metil mas, normalament, se parla d'acetonitril.

En quimia organica, lo cianur s'utiliza per aumentar la longor de las cadenas organicas al mèsme temps que l'introduccion d'autras foncions:

RX + CN^- → RCN + X^- (Substitucion nucleofila) seguit de

1. RCN + 2 H₂O → RCOOH +NH₃ (idrolisi), o
2. RCN + 0.5 LiAlH₄ + (segonda estapa) 2 H₂O → RCH₂NH₂ + 0.5 LiAl(OH)₄ (jos reflus dins de l'etèr, segit de l'addicion de H₂O)

Un metòde alternatiu per introduire lo cianur es l'idrocianatacion ont lo cianur d'idrogèn reagís amb un alcèn. Un catalisor metallic es necessari.

Un fenomèn pòt se produire se la transmutacion de la cianura (substéncias iperproteicas del cianur) e del dicianur es catalizada mutualament e molecularament entre las doas substéncias.

• Los cianurs son utilizats coma insecticidas dins las naus e coma raticidas.
• La cianuracion es utilizada dins l'extraccion minièra e dins l'industria per extraire l'aur e l'argent en remplaçament de mercuri.
• Es utilizat tanben per realizar l'electrodeposicion (electrolisi) d'unes metals (argent, aur, cadmi, coire, mercuri…).
• Liberat pel Zyklon B, lo cianur d'idrogèn foguèt utilizat pels Nazis pendnet la Segonda Guèrra mondiala coma poison dins las cambras de gas.
• Lo cianur es utilizat coma produch d’endormiment dels peisses pendent las pescas clandestinas de las aigas del triangle del Coralh.

Lo cianur se fixa suls atòms de fèrre contenguts dins l'emoglobina e la citocròma oxidasi (ion Fe²⁺/Fe ³⁺). Aquesta darrièra es responsabla del transpòrt e de l'utilizacion del dioxigèn dins la cadena respiratòria mitocondriala. Cal signalar que, se la fixacion del cianur sus l'emoglobina desplaça la corba de saturacion de l'emoglobina cap a l'esquèrra e diminuís d'aqueste fach l'extraccion de dioxigèn pels teissuts, aqueste mecanisme es modèst dins la mòrt per intoxicacion al cianur.

Es plan de crénher jos forma de cianur d'idrogèn, compausat volatil e fòrça toxic. Aqueste gas se forma per exemple quand los cianurs son acidificats (en solucion o pels sucs gastrics après ingestion). Es utilizable per sas proprietats anoxiantas coma arma quimica.

L'intoxicacion amb lo cianur se pòt produire simplament quand l'ingestion d'unas plantas (maniòc…) e lo clòsc d'unes fruchs. Aquestes contenon una molecula de cianogèn, l'amigdalina, descompausada dins l'intestin en glucòsa, aldeïd e cianur, jos l'efièch de las betaglucosidasas. L'amètla amara possedissent una betaglucosidasa activada a l'aire, libèra d'efluvis de cianur d'idrogèn e de benzaldeïd, aqueste darrièr larga l'odor d'amètla amara correntament atribuida al quite cianur.

La combustion d'unes polimèrs (poliuretans, vinil, lana) larga de cianur d'idrogèn e pòt provocar  d'intoxicacions, per exemple dins de cases de « fuòcs de lièchs » ont las victimas morisson d'intoxicacion abans d'èsser brutladas^[3]. L'utilizacion dels sals de cianur en metallurgia tanben aumenta lo risc d'intoxicacion.

Los ions cianurs ja ligats als ions ferroses (ferrocianurs) o ferrics (ferricianurs) van pas normalament se ligar al fèrrz de l'emoglobina e de citocròmas. Tanben aquestes ligats al cobalt per exemple dins la vitamina B12.

Los ions cianurs pòdon èsser oxidats per l'oxogèn en cianats fòrça mens toxics e que pòdon s'idrolisar en bioxid de carbòni e amoniac. Lo sofre oxida los cianurs en tiocianats mens toxics.

Lo grop cianur se liga a un grop alquil o arquil. Dins lo cas dels nitrils coma l'acetonitril o lo poliacrilonitril, lo grop cianur es pro ligat per pas mai atacar lo fèrre qu'i a pas de grops que donan d'electrons per compensar la partença del cianur.

Pasmens dins las cianoidrinas l'oxigèn de la foncion alcòl perd aisidament son proton acid e lo parelh d'electrons atal liberat pòt venir lo ligam pi del grop carbonil (CO). L'anion cianur partís alara amb lo parelh d'electrons que lo ligava al carbòni del carbonil.

• nitrit d'amil associat al nitrit de sòdi e al tiosulfat de sòdi,
• l'idroxocobalamina, que capta lo cianur per menar la vitamina B12 atoxica e excretada per las urinas,
• sals de cobalt.
• l'EDTA dicobaltica

Es necessari de reagir lèu e, en cas d'arrèst respiratòri, de far respirar d'oxigèn e pas cap de practicar lo boca a boca qu'i a un risc d'intoxicacion a l'expiracion.

L'accion dels antidòts del cianur es basada suls mecanismes seguent:

• Lo nitrit d'amil e lo nitrit de sòdi induson la formacion de metemoglobina que fixa los ions cianur al contrari de l'emoglobina nativa. Aqueste permet de sostraire una partida del cianur de sa cibla. Aqueste mecanisme d'accion fa l'usatge d'aqueste antidòt riscós quand existís una intoxicacion al monoxid de carbòni associat, que diminuís ja la partida d'emoglobina activa. Mas aquesta intoxicacion associada es frequenta (cointoxicacion pels fums d'incendi).
• Lo tiosulfat permet lo metabolisme del cianur en tiocianat non toxic. S'agís d'una accion mai lenta, aqueste antidòt es donc pas utilizat sol en contèxte d'urgéncia.
• L'idroxocobalamina e los sals de cobalt capturan l'ion cianur per permetre son eliminacion urinària.

Cianur de sòdi:

• numèro CAS : 151-50-8
• ficha toxicologica INRS : FT111

Cianur de potassi:

• numèro CAS : 143-33-9
• ficha toxicologica INRS : FT111

• A l'eissida de la Segonda Guèrra mondiala de nazis se suicidèron en ingerissent una capsula de cianur, coma Richard Glücks (1889-1945), Heinrich Himmler (1900-1945), Eva Braun (1912-1945), Hermann Göring (1893-1946) ; Magda Goebbels (1901-1945) e Joseph Goebbels empoisonèron al cianur lors sièis enfants e se suicidèron apuèi, mas se tirant una bala dins la tèsta.
• L'ensag d'empoisonament de Raspótin al cianur capitèt pas, mas se sap pas se s'èra mitridatizat o se lo canur aviá reagit a las cosesons amb lo sucre de la còca ont èra plaçat.
• 914 adèptes de la sècte lo Temple del Pòble son mòrts per absorpcion de cianur dins un suicidi collectiu en 1978.
• Lo 30 de genièr de 2000 se debanèt un dels piègers desastres ecologics europèus^[4]: l'escampament de cianurs de Baia Mare, en Romania.
• Lo 12 d'agost de 2015, a Tianjin, dins l’Èst de la China, doas poderosas explosions destruson una sèrva contenent 700 tonas de cianur de sòdi^[5],[6].
• Lo 29 de novembre de 2017, alara que Slobodan Praljak, ex-oficièr croat, èra jutjat al Tribunal Penal Internacional per l'Ex-Iogoslavia (TPIY), acusat de crimes de guèrra, aqueste subte sortiguèt una pichona fiòla après que lo verdicte foguèt rendut e n'empassèt lo contengut. Moriguèt unas oras mai tard. L'autopsia mostrèt que lo liquid ingerit èra de cianur.

• Poison
• Toxicologia
• Cianotipe

• Ficha toxicologica de l'INRS dels cianurs de sòdi e de potassi
• Comunicat d'Euromines utilizant la posicion del comissari europèu per l'environament M. Potočnik a la seguida d'una resolucion del Parlament europèu preconizant l'interdiccion generala de l'usatge de las tecnologias a basa de cianur al sen de l'Union europèa ; Brussèlas, le Modèl:Date-,
• Còde internacional de gestion del cianur (version 11 de genièr de 2011, escricha e sostenguda per un « grop de societats d’extraccion de l’aur e de productors de cianur del mond entièr », e que se presenta coma « iniciativa amb adesion volontària per l’industria de l’extraccion de l'aur, los productors e los transportaires del cianur utilizats dins l’extraccion de l’aur. a per tòca de completar las reglementacions existentas obligatòrias per tota la societat minièra. La conformitat a las règlas, a las reglementacions e a las leis de las jurisdiccions competentas es obligatòria; aqueste còde a pas per tòca d'enfrénher aquestas leis » ; PDF, 12 pp, consultar 2014-02-25

• Convencion sus l’interdiccion de la realizacion, de la fabricacion, de l'estocatge, e de l’emplec de las armas quimicas e sus lor destruccion (consulté le 5/7/2010).
• Circulara N° 700/SGDN/PSE/PPS del 7 de novembre de 2008 relativa a la doctrina nacionala d’emplec dels mejans de secors e de sonhs fàcia a una accion terrorista realizant de matèrias quimicas.
• Rauber C, Kupferschmidt H. (2008) [. http://www.toxi.ch/upload/pdf/Merkblatt_Zyanide_f.pdf Intoxicacions als cianurs] Centre soís d’informacion toxicologica; genièr de 2008 (consultat 27/7/2010)
• INRS (2006) Cyanure d’hydrogène et solutions aqueuses. Ficha toxicologica FT 4, ed. 2006.
• INRS(2006) Cianur de sòdi e cianur de potassi. Ficha toxicologica FT 111, ed. 2006.
• INERIS (2006). Cianurs e derivats Ficha de donadas toxicologicas e environamentalas de las substéncias quimicas.n^o 
• Benaissa L, Hantson P, Laforge M, Borron S, Baud F. (1999) Cyanure et toxiques cyanogéniques. in Encyclopédie Médico-Chirurgicale pathologies professionnelles et environnementales. Paris : Elsevier Masson SAS, 16-048-C-20, :7p.
• Cavallo JD, Fuilla C, Dorandeu F, Laroche P, Vidal D. (2010) Les risques NRBC-E savoir pour agir. Paris : édition Xavier Montauban ; 336p.
• INRS (2004) Acetonitril. Ficha toxicologica FT 104, ed. 2004.
• INRS (2004) Acrilonitril. Ficha toxicologica FT 105, ed. 2004.
• Légifrance Décret N° 88-448 modifié par le décret n° 95-608 relatif à la protection des travailleurs exposés aux gaz destinés aux opérations de fumigation.
• Falcy M, Malard S. (2005) Comparaison des seuils olfactifs de substances chimiques avec des indicateurs de sécurité utilisés en milieu professionnel (ND 2221). INRS. Igièn e seguretat del trabalh. Quasèrns de nòtas documentàrias 1^er 2005;198:7-21.
• Renard C, Dorandeu F, Borron S, Baud F, Rüttmann M, Vest P, et al (2003) Actualités sur l’intoxication cyanhydrique. Médecine et Armées ;31(3):218-26.
• [Rivièrea, F., Bohanda, S., Fuillab, C., Petitc, J. L., Lapostolled, F., Lamberte, Y., ... & Larochea, P. (2010). Intoxication cyanhydrique: y penser !. médecine et armées, 38(5), 387-396. ]