Le chemin de fer, 'Jarnvegen'), pianosolo av Charles-Valentin Alkan.
Charles-Valentin Alkan (30. november1813–29. mars1888) var ein fransk-jødiskkomponist og ein av dei største pianovirtuosane i si levetid. Komposisjonane hans for piano solo er mellom dei vanskelegaste som nokon gong er skrivne og blir relativt sjeldan oppført.
Alkan vart fødd som Charles-Valentin Morhange som eitt av dei seks borna (fem brør og ei søster) i ein jødisk familie i bydelen Le Marais i Paris. Han og brørne hans tok i bruk førenamnet åt far sin, musikklæraren Alkan Morhange, som familienamn. Mora heitte Julie Abraham. Charles-Valentin Alkan tilbrakte livet sitt i og kring Paris og døydde der 74 år gammal.
Namnet åt mora var Julie Abraham. Faren til Charles-Valentin, Alkan Morhange (1780–1855), var styrar for ein internatskule for musikk i rue des Blancs-Manteaux i Paris. Forfedrane åt Morhange-familien kom frå landsbyen Morhange i Mosel, dit forfedrane deira att hadde vandra i mellomalderen. Julie og Alkan fekk i alt seks born — eldste barnet var dottera Céleste (f. 1812); Charles-Valentin var nummer to; og namna åt dei tre yngre brørne var Ernest (f. 1816), Maxime (1818), Napoléon (1826–1910) og Gustave (f. 1827).
Alkan var eit vedunderbarn. Han byrja studia ved Konservatoriet i Paris da han var seks år gammal og studerte både piano og orgel. Mellom lærarane var Joseph Zimmermann, som òg var læraren åt Georges Bizet, César Franck, Charles Gounod og Ambroise Thomas. Da han var sju år gammal vann han ein førstepris i solfège, og da han var ni år gammal skildra Luigi Cherubini teknikken og ferdigheitene hans som heilt utanom det vanlege. Sitt opus 1 fekk han utgjeve i 1828, da han var 14 år gammal.
Frå tjueårsalderen spela Alkan på konsertar i elegante sosiale krinsar og underviste i piano. Av vennene hans kan nemnast Franz Liszt, Frédéric Chopin, George Sand, og Victor Hugo. Da han var 24 år gammal hadde han allereie arbeidd seg opp eit ry som ein av dei store pianovirtuosane i si tid i konkurranse med andre turnerande pianistar på denne tida, slik som Sigismond Thalberg, Friedrich Kalkbrenner — og endatil Liszt. (Liszt uttala ein gong at Alkan hadde den mest perfekte teknikken han nokon gong hadde sett.) Av ymse grunnar trekte Alkan seg meir eller mindre attende frå livet som aktiv utøvar frå 25-årsalderen av. Ein del av grunnen var omsorga for og etterkvart undervisninga av sonen Elie-Miriam Delaborde (1839–1913). Andre grunnar inkluderer sosial blygskap og trong til å gå eigne vegar. Kring midten av 1840-åra gav han i alt fire konsertar; i 1853 gav han to konsertar att. I dei neste tjue åra gav han ikkje ein einaste konsert. Lite er kjent om denne perioden av livet hans, anna enn at han dreiv omfattande studium av Tanákh og Talmúd.
Ein biografi, Alkan: the man, the music (opphavleg i to band) er skriven av pianisten og Alkan-kjennaren Ronald Smith.
Eit mykje sitert rykte seier at Alkan døydde da ei bokhylle braut saman over han i heimen hans — historia seier at dette skjedde da han prøvde å nå i eit band av Talmúd. Han skal ha plassert dette mangebandsverket på øvste hylla — nærmast mogleg himmelen. Charles-Valentin Alkan vart gravlagd på Cimetière de Montmartre i Paris.
Som Chopin, skreiv Alkan òg mesta utelukkande for piano. Musikken hans krev ein slåande og mesta umenneskeleg virtuositet frå utøvaren. Eit av dei mest spela stykka hans i dag er den bisarre «Marche funebre sulla morte d’un papagallo» («Sørgjemarsj over ved ei papegøyes død») for to sopranar, alt, tenor, bass, tre oboar og fagott — eit av dei få bevarte verka hans for andre instrument enn piano. Andre vesentlege komposisjonar inkluderer hans Grande Sonate Les quatre âges (op. 33) og dei to setta av etydar i alle dur- og molltoneartar (op. 35 i dur og op. 39 i moll).
Desse sistnemnde er samanliknande i vanskegrad og kompleksitet med Etudes d'exécution transcendantes av Liszt. Nummer 8–10 av op. 39 utgjer Konsert for piano solo — eit verk som tek mesta ein time å spela og som er svært utfordrande for utøvaren. Nummer 4–7 i same verket utgjer tilsvarande Symfoni for piano solo. Han skreiv òg eit variasjonsverk, Æsops fest, og eit programmatisk verk, Le chemin de fer (1844), som truleg er det eldste stykket programmusikk som skildrar ein jarnbane.
Musikalsk sett var mange av idéane hans ukonvensjonelle og fornyande. Ein del av fleirsats-komposisjonane hans viser «progressiv tonalitet» på liknande vis som verka åt Carl Nielsen. Slik byrjar t.d. den første kammerkonserten hans i a-moll og endar i E-dur. Han unngjekk kompromisslaust einharmonisk notasjon og modulerte nokre gonger til noterte toneartar med dobbelkryss eller dobbel-bar, til irritasjon for pianistar som dermed stundom lyt lesa innfløkte ting som tredoble kryss.
Alkan ser ut til å ha hatt få direkte etterfølgjarar. Ein komponist som ser ut til å ha fortsett i Alkan si lei er Kaikhosru Shapurji Sorabji, sjølv om Sorabji sjølv hevda at førebiletet hans var Ferruccio Busoni. Men Sorabji fremja Alkan sin musikk i kritikkane sine og skreiv eit verk der ein av satsane heitte «Quasi Alkan». Alkan var sett opp til av fleire i si samtid; mellom desse var Busoni og Anton Rubinstein. Rubinstein dediserte ein konsert åt han. Både Debussy og Ravel studerte musikken hans med lærarar som kjende Alkan, og dei nemnde begge at dei stod i gjeld til eksempla hans.
I mange år etter at han døydde var verket åt Alkan mesta heilt gløymt. I løpet av 1900-talet har det litt etter litt vorte meir interesse for musikken hans att. Blant utøvarar som har spela inn verk av han kan nemnast Egon Petri, John Ogdon, Raymond Lewenthal og Ronald Smith; og, meir nyleg, Jack Gibbons, Marc-André Hamelin og Stephanie McCallum
1826, Variations sur un thème de Steibelt op. 1 (le concerto «Orage»), 1829, Les omnibus, variations pour le piano forte op. 2, dédié aux Dames Blanches, Schlessinger, Paris
1830 (?), Les mois op. 74
1830, Il était un p'tit homme, rondoletto op. 3
1832, Premier concerto da [di] camera en la mineur, op. 10. Nouvelle édition revue par F. M. Delaborde et I. Philipp, Gérard Billaudot, Paris [fonds Costallat]
1832, Deuxième concerto da camera en ut dièse mineur op. 10. Nouvelle édition revue par F. M. Delaborde et I. Philipp, Gérard Billaudot, Paris [fonds Costallat]
1833, Rondo brillant pour piano et quatuor de cordes op. 4
1833, Rondeau chromatique pour le piano forte op. 12 n° 1 ; composé et dédié à la Société des Enfants d'Apollon et exécuté à leur concert annuel, par CH. V. Alkan, professeur honoraire de l'École Royale de Paris et membre de la société des enfants d'Apollon. R. Cocks & C°, London
1834, Variations sur La tremenda ultrice spada de «I Capuleti èi Montecchi de Bellini» op 16 n° 5
1834, Variations pour le piano sur Ah ! segnata é la mia morte de «Anna Bolena» de Donizetti op. 16 n° 4, dédié à Madame H. G. Le Loder, par C. V. Alkan. R. Rock & C°, London (introduction tirée de la ritournelle, thème, trois variations et final)
1834, Variations quasi fantaisie composés sur une barcarolle napolitaine, dédiées à Miss Mary Windsor op. 16 n° 6. R. Rock & C°; London
1837, Trois études de bravoure op. 16 (Scherzi) également connus sous le nom de Caprices. (1 - mouvement de valse (trio ; stretto) 2- moderato quasi menuetto 3 - prestissimo). Nouvelle édition revue par F. M. Delaborde et I. Philipp, Gérard Billaudot, Paris (fonds Costallat)
1837, Souvenirs : Trois morceaux dans le genre pathétique op. 15 (1 - Aime moi ; 2 - Le Vent ; 3 - Morte). Imprimerie Mergault, Paris
1837, Trois Andantes romantiques op. 13
1837, Trois improvisations (dans le style brillant) op. 12
1838, Six morceaux caractéristiques op. 16 (publiés plus tard sous le numéro d'opus 8)
1838 / 1840, Trois grandes études op. 76. n° 1 - Fantaisie en la bémol majeur, Largamente, Gravemente, Vivamente ; n° 2 - Introduction, variations et Finale, pour la main droite seulement, Colla mano diritta solamente ; n° 3 - Étude pour les deux mains (I Philipp, 12 études de virtuosité n° 3).
1840, Jean qui pleure et Jean qui rit, deux fugues sans numéro d'opus. Imprimerie Mergault, Paris.
1844, Gigue et Air de ballet dans le style ancien op. 24 n° 1. Nouvelle édition revue par F. M. Delaborde et I. Philipp, Gérard Billaudot, Paris (fonds Costallat)
1844, Alleluia op. 25. Musica Obscura Editions
1844 / 1846, Marche funèbre pour le piano op. 26, dédiée à Madame la Maréchale, Duchesse de Montebello. Milan, F. Lucca
1844, Marche triomphale pour piano op. 27, dédiée à la duchesse de Montebello. Berlin, Schlessinger
1844, Le chemin de fer, étude op. 27. Nouvelle édition revue par F. M. Delaborde et I. Philipp, Éditions M. R. Braun, Paris (fonds Costallat-Billaudot)
1844, Le preux, étude de concert op. 17, dédicacé à Madame Adèle Janvier. Milan, F. Lucca
Désir Fantaisie en la bémol majeur sans numéro d'opus. Gérard Billaudot, Paris.
Douze Études pour les pieds seulement pour orgue ou pédalier sans numéro d'opus
1846, 25 Préludes, piano ou orgue opus 31
1846, Bourrée d'Auvergne, étude op. 29
1847, Douze études dans tous les tons majeurs opus 35
1847, Grande sonate opus 47
1847, Scherzo focoso op. 34
1849, Deuxième recueil d'impromptus - Trois airs à cinq temps et un à sept temps opus 32/2
1849, 4 Impromptus opus 32/1
1850, 12 études pour pour les pieds seulement sans numéro d’opus
Etz chajjim hi pour 2 sopranos, ténor et basse sans numéro d'opus
Halelouyoh pour soprano, contralto, ténor, basse et piano ou orgue sans numéro d'opus
1867, 11 pièces dans le style religieux et une transcription du Messie d'Händel, orgue, harmonium, piano op. 71
1869, Finale (Saltarelle du concerto pour violoncelle arrangée pour piano à 4 mains) [grande sonate] op. 47
1869, Impromptu sur le choral de Luther Un fort rempart est notre Dieu pour piano à pédales ou à trois mains op. 69 (à Mr F. Benoist)
1869, 13 prières pour orgue, pédalier, piano trois mains op. 64
1869, Troisième recueil de chants op. 65
1872, Toccatina op. 75
1872, Trente chants (Cinquième suite) Six chants op. 70, Dans «Œuvres choisies de Ch. V. Alkan», nouvelle édition revue par E. M. Delaborde et I. Philipp, Costallat, Paris
1879, Trente chants (Quatrième suite), Six chants op. 67 Dans «Œuvres choisies de Ch. V. Alkan», nouvelle édition revue par E. M. Delaborde et I. Philipp, Gérard Billaudot, Paris [Neige et lave ; Chanson de la bonne vieille ; Bravement ; Doucement ; Appassionato ; Barcarolle]
1883, Rondo d'après Rossini (largo, Le Barbier de Séville) op. 5
Beethoven : Concerto en Ut mineur Op. 37 — Chant d'Alliance — Cavatine du 13e Quatuor à corde, Op. 130
Donizetti : Elixir d'amour
Grétry : Janissaires
Gluck : Iphigenie en Tauride Choeur des scythes — Armide Jamais dans ces beaux lieux
Händel : Réveille le son clair de la trompette
Haydn : andante de la 36e Symphonie — menuet du Quatuor Op. 76 — Quatuor à corde en ré majeur, Op. 64 n° 5 Finale
Marcello : psaume 18
Meyerbeer : Le Prophète (piano 4 mains)
Mozart : motet « Ne cinis et pulvis superbe» — Andante du 8e Quatuor — Concerto en ré mineur K. 466 n° 20 — Menuet de la Symphonie en mib majeur — Menuet de la Symphonie en sol mineur
Weber : Scherzo du trio op. 63
Rigaudons des petits violons et hautbois de Louis XIV
