Trekzalf
Chemische structuur
Een tube 10% trekzalf
Databanken
CAS-nummer	8029-68-3
Chemische gegevens
Molecuulformule	${\displaystyle {\ce {C28H36S5O6(NH4)2))}$
Molmassa	588 g/mol
Portaal    Geneeskunde

Trekzalf is een zalf op basis van ammoniumbituminosulfonaat, ook wel ichthammol genoemd. De zalf wordt gebruikt bij onder meer ontstekingen van de huid.

Ichthammol is een product van natuurlijke oorsprong, verkregen door droge destillatie van zwavelrijke oliehoudende schalie. Trekzalf bevat 10% of 20% ichthammol en wordt ook wel zwarte zalf genoemd. De chemische samenstelling volgt uit elementaire analyse: ${\displaystyle {\ce {C28H36S5O6(NH4)2))}$. Als een product van natuurlijke oorsprong is het echter een mengsel van veel verschillende verbindingen. Chemisch gezien is het een gesulfoneerde schalieolie. Deze bestaat in een bleke (PSSO) en een donkere (DSSO) versie. DSSO of ichthammol is een dikke, roodbruine vloeistof, met een bitumineuze geur en smaak (daarom werd deze zalf in de volksmond ook wel teerzalf genoemd). Deze is oplosbaar in water en mengbaar met glycerine, maar is bijna onoplosbaar in sterk geconcentreerde alcohol of ether. De zalf bevat een groot percentage organisch gebonden zwavel. Ichthammol is onverenigbaar met zuren, alkalicarbonaten of -hydraten en alkaloïdale zouten.

De dermatologische actie werd ontdekt door de Duitse arts Paul Gerson Unna. Farmacologisch heeft deze stof ontstekingsremmende, bactericide en fungicide eigenschappen. In de oorgeneeskunde wordt een mengsel van glycerine en ichthammol gebruikt voor behandeling van plaatselijke oorinfecties. Het is efficiënt tegen gram-positieve organismen. De ontstekingsremmende werking is te verklaren door zijn invloed op de vorming, secretie en werking van ontstekingsmediatoren.

Het Europees Geneesmiddelenagentschap publiceerde in juni 2005 een samenvattend verslag over ichthammol-stoffen (synoniem: bituminosulfonaten) in het kader van de Europese maximale residulimieten (MRL's) procedure in de diergeneeskunde. De commissie voor geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik (CVMP) heeft besloten dat er vanwege de goede tolerantie en veiligheid geen reden is voor de vaststelling van een maximale residulimiet (MRL) voor ichthammol-stoffen. Als gevolg hiervan mogen ichthammol-stoffen zonder beperking worden toegepast bij de behandeling van voedselproducerende zoogdieren.

• Gayko G, Cholcha W, Kietzmann M. Zur antientzundlichen, antibakteriellen und antimykotischen Wirkung von dunklem sulfonierten Schieferol (Ichthammol®). Berl Munch Tierarztl Wochenschr. 2000 Oct;113(10):368-73. (Anti-inflammatory, antibacterial and antimycotic effects of dark sulfonated shale oil (ichthammol) Medline abstract
• Cholcha W, Leuschner J, Leuschner F. Untersuchungen zur Vertraglichkeit von dunklem sulfoniertem Schieferol nach lokaler und systemischer Applikation. Arzneimittelforschung. 1994 Jul;44(7):844-9. (Experimental Studies on the Tolerance of Dark Sulfonated Shale Oil Following Local and Systemic Application) Medline abstract
• Nilssen E, Wormald PJ, Oliver S. Glycerol and ichthammol: medicinal solution or mythical potion? J Laryngol Otol. 1996 Apr;110(4):319-21. Medline abstract
• Diezel W, Schewe T, Rohde E, Rosenbach T, Czarnetzki BM. Ammonium bituminosulfonate (Ichthyol®). Anti-inflammatory effect and inhibition of the 5-lipoxygenase enzyme. Hautarzt. 1992 Dec;43(12):772-4.Medline abstract
• Warnecke, J. Wendt, A. Anti-inflammatory action of pale sulfonated shale oil (ICHTHYOL® pale) in UVB erythema test. Inflammation Research 47;2 1998, 75-78 Medline abstract