Democratische erosie, democratisch verval, democratische terugval of democratische achteruitgang is het proces van afname van de kwaliteit van democratische politieke instituties.^[2][3] Het verschilt van een volledige transitie van democratie naar autocratie omdat democratische instituties blijven bestaan, alleen kwalitatief verslechteren.

Voorbeelden van democratische erosie zijn:

• een afname van de scheiding van machten binnen de staat
• beperking van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht
• het manipuleren van eerlijke verkiezingen
• afname van persvrijheid
• verhinderen van politieke participatie

Definitie

Democratische erosie is een verzamelnaam voor verschillende processen die een verslechtering van de kwaliteit van een democratie veroorzaken. Democratische erosie is geen volledige verandering van staatsvorm, maar een achteruitgang van democratische instituties, zonder dat deze verdwijnen.^[2] Onder leiding van de staat worden deze instituties continu dusdanig beperkt dat zij niet meer bijdragen aan het functioneren van een democratie. Burgers hebben zo steeds minder invloed op de overheid.^[3] Omdat er veel verschillende instituties belangrijk zijn voor het onderhouden van een democratie, zijn er veel verschillende fenomenen die onder democratische erosie vallen.

Vormen

Democratische erosie kan op veel verschillende manieren en in veel combinaties voorkomen. Vormen van democratische erosie tasten verschillende democratische instituties aan.

Aantasting van het electoraal systeem

• Democratische erosie kan plaatsvinden wanneer verkiezingen minder competitief worden, zonder dat het electorale proces volledig verdwijnt of politieke participatie wordt verhinderd, zonder dat stemrecht wordt afgeschaft.^[3]
• Een vorm van democratische erosie is strategische manipulatie van verkiezingen. Het gaat hier om verschillende acties die gezamenlijk voor oneerlijke verkiezingen zorgen zoals het tegenwerken van mediatoegang, vervolgen van oppositie, strategisch indelen van kiesdistricten en andere manieren die de eerlijke structuur van verkiezingen tegenwerken, zonder dat de verkiezingen zelf corrupt lijken.^[2][3] Bij deze vorm van democratische erosie bestaan verkiezingen vaak wel, maar zijn deze niet meer competitief omdat de oppositie geen reële kans op machtsovername heeft.^[4]

Aantasting van de scheiding der machten

• Een afname van de scheiding der machten binnen een rechtsstaat door uitbreiding van de uitvoerende macht is ook een vorm van democratische erosie. Dit gebeurt wanneer de uitvoerende macht steeds minder gecontroleerd wordt door andere instituties binnen de staat. In een democratie kan dit op legitieme wijze gebeuren wanneer de regeringspartij de meerderheid heeft in de wetgevende en uitvoerende macht. Zo kan de uitbreiding van de uitvoerende macht worden uitgevoerd door wetswijzigingen met een democratisch mandaat.^[2]
• Beperking van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is een vorm van democratische erosie. Dit fenomeen komt bijvoorbeeld voor in een presidentieel systeem wanneer de president de rechters kan ontslaan of de rechters van de hoogste rechtsprekende instantie benoemt. Wanneer een president alleen rechters benoemd die de regeringspartij gehoorzamen, tast dit de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aan.^[4]

Schending van rechten

• Beperken van journalistieke vrijheid, vrijheid van informatie en de vrijheid van meningsuiting. De vrijheid van informatie kan beperkt worden doordat de regeringspartij censuur voert, door intimidatie of vervolging van journalisten, onderzoekers en publieke figuren.^[5] Dit brengt het functioneren van een democratie in gevaar omdat burgers geen toegang meer hebben tot verschillende informatiebronnen.

Voorbeelden

Zuid-Amerika

Veel landen in Zuid-Amerika hebben te maken met democratische erosie. Veel landen kennen problemen met corruptie, bescherming van mensenrechten, eerlijke en competitieve verkiezingen en politieke participatie.^[6]

Europa

Sinds 2007 heeft er in meerdere Europese landen duidelijk democratische erosie plaatsgevonden. Met name in Hongarije, Litouwen, Polen, Oekraïne en Slowakije is deze trend duidelijk te zien. Deze landen zijn volgens de Varieties of Democracy-index geclassificeerd als electorale democratie en zijn niet langer een liberale democratie.^[7]

Polen

De Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid heeft in 2015 de verkiezingen gewonnen waarna er meerdere grondwetswijzigingen zijn doorgevoerd die de rechterlijke onafhankelijkheid beïnvloedden.^[4]

Hongarije

In Hongarije heeft de Fidesz-partij onder leiding van Viktor Orbán sinds 2010 door middel van wetswijzigingen de macht van de Fidesz-partij verankerd. Sinds deze veranderingen wordt oppositie sterk tegengegaan, vrijheid van meningsuiting beperkt, de rechterlijke macht beïnvloed en eerlijke verkiezingen consequent ondermijnd.^[8]

Turkije

In Turkije won de AKP in 2002, 2007 en 2011 de verkiezingen.^[2] Door deze sterke positie binnen het parlement ontstond er een omgeving waarbinnen veel wetten konden worden aangenomen die de scheiding der machten aantastten. Hierdoor konden journalisten makkelijker vervolgd worden, critici van de staat opgespoord worden en internetsites geblokkeerd worden. Dit zijn voorbeelden van een inbreuk op het recht van informatievrijheid, nodig voor het functioneren van een democratie.^[2]

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten bestaan fenomenen die democratische erosie in de hand kunnen spelen zoals gerrymandering, polarisering van het politieke veld, populisme en afzwakkende scheiding der machten.^[4][9] De opkomst van Trump in de Republikeinse Partij heeft bijgedragen aan een democratische achteruitgang in de Verenigde Staten.^{[10][11][12][13]}

Academisch debat

Na een periode van optimisme ten opzichte van de stabiliteit van democratieën, kwam het fenomeen democratische erosie enigszins onverwachts binnen de politieke wetenschap^[3]. Het concept wordt op veel verschillende manieren beschreven, waardoor er ruimte is voor verschillende interpretaties van het begrip.^[2][3][7]