Renju tal-Arabja Sawdija الْمَمْلَكَة الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة al-Mamlaka l-Għarabija s-Sagħudija |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Mottu: لا إله إلا الله، محمد رسول الله Lā ilāha illā Llāh, Muħammadun rasūlu Llāh “La alla ħlief Alla; Muħammed messaġġier ta' Alla”[1][a] (ix-xhieda) |
||||||
Innu nazzjonali: النشيد الوطني السعودي an-Naxid al-Waṭani s-Sagħudi “L-Innu Nazzjonali Sawdi” |
||||||
L-Arabja Sawdija fil-globu (iċċentrat Afro-Ewrażja).
|
||||||
Belt kapitali (u l-ikbar belt) | Rijad [5]) 24°39′N 46°46′E / 24.65°N 46.767°E
| |||||
Lingwi uffiċjali | Għarbi | |||||
Gruppi etniċi (2014[6][b]) | 90% Għarbi 10% Afro-Għarbi |
|||||
Reliġjon | 93.0% Iżlam (uffiċjal)[5]
4.4% Kristjaneżmu |
|||||
Gvern | Monarkija assoluta unitarja Iżlamika | |||||
- | Malik (Re) | Abdullah bin Abdul Aziz | ||||
- | Prinċep | Salman bin Abdul Aziz | ||||
Leġislatura | Xejn[ċ] | |||||
Stabbiliment | ||||||
- | Renju stabbilit | 23 ta' Settembru 1932[9] | ||||
Erja | ||||||
- | Total | 2,149,690[5] km2 (12) 830,000 mil kwadru |
||||
- | Ilma (%) | 0.7 | ||||
Popolazzjoni | ||||||
- | stima tal-2022 | 32,175,224[11] (46) | ||||
- | ċensiment tal-2012 | 29,195,895[10] | ||||
- | Densità | 15/km2 (174) 38.8/mili kwadri |
||||
PGD (PSX) | stima tal-2023 | |||||
- | Total | $2.246 triljun[12] (17) | ||||
- | Per capita | $68,452[12] (15) | ||||
PGD (nominali) | stima tal-2023 | |||||
- | Total | $1.069 trillion[12] (19) | ||||
- | Per capita | $32,586[12] (34) | ||||
Gini (2013) | 45.9[13] | |||||
IŻU (2022) | 0.875[14] (għoli) (57) | |||||
Valuta | Rjal[d] (SAR ) |
|||||
Żona tal-ħin | AST (UTC+3) | |||||
Kodiċi telefoniku | +966 | |||||
TLD tal-internet | .sa, السعودية. |
L-Arabja Sawdija, l-Arabja Sawdita jew l-Għarbija Sawdija (Għarbi: الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة, IPA: [al.ʕa.ra.bij.ja‿s.sa.ʕuː.dij.ja], b'ittri Latini: al-Għarabija s-Sagħudija), uffiċjalment magħrufa bħala r-Renju tal-Arabja Sawdija (Għarbi: الْمَمْلَكَة الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة, b'ittri Latini: al-Mamlaka l-Għarabija s-Sagħudija), fil-qosor is-Sawdija (Għarbi: السَّعُودِيَّة, b'ittri Latini: as-Sagħudija) hija l-akbar stat Għarbi fl-Asja tal-Punent mill-art fiha madwar 2,250,000 km2 (870,000 mi kw), li tikkostitwixxa l-biċċa l-kbira tal-Peniżola Għarbija u t-tieni l-akbar fid-dinja Għarbija (wara l-Alġerija). Il-pajjiż għandu fruntiera totali ta' 4,272 km mal-Ġordan (731 km) u l-Iraq (811 km) lejn it-tramuntana, il-Kuwajt (221 km) għall-grigal, il-Qatar (87 km), il-Baħrejn u l-Emirati Għarab Magħquda (457 km) lejn il-lvant, l-Oman (658 km) għall-lbiċ, il-Jemen (1,307 km) fin-nofsinhar, il-Baħar l-Aħmar lejn il-punent u l-Golf Persjan lejn il-lvant. Il-popolazzjoni tal-pajjiż hija stmata li tikkonsisti 16-il miljun ċittadin u 9 miljuni espatrijati addizzjonali reġistrati barranin u 2 miljun immigranti illegali.[16] L-Arabja Sawdija hija t-tieni pajjiż bl-ogħla proporzjon ta' art agrikola bi 80.8% tal-art tal-pajjiż hija li tinħarat skond data mill-Bank Dinji.
Storikament, l-Al Sagħud (familja tas-Sagħud) ħakmu f'Naġd u f'żoni kbar tal-Peniżola Għarbija aktar minn darba, u r-Renju tal-Għarabja Sawdija attwali huwa meqjus bħala prodott u wiret ta' dawk l-entitajiet storiċi. L-ewwel minn dawn l-entitajiet hija l-Imaret id-Dirgħija, li kien imwaqqfa minn Muħammed bin Sagħud meta assuma l-Imaret id-Dirgħija fis-sena 1727, u baqa’ f’postu sakemm il-kap Ibrahim Paxa tal-armata Ottomana beda kampanja biex jeliminaw fis-sena 1816, u seħħew diversi battalji bejnu u Għabdalla bin Sagħud, li l-konklużjoni tagħhom kienet l-assedju ta’ Dirgħija u l-konsenja ta’ Għabdalla innifsu fis-sena 1818 AD. Fl-1824 AD, Turki bin Għabdalla bin Muħammed stabbilixxa stat ġdid ta' Al Sagħud f'Naġd, u ġiegħel Rijad il-kapitali tagħha, u kompliet sakemm ittieħdet il-ħakkiema tal-Imaret Ħa'il, l-Imaret Rijad, inkludiet is-sena 1891, u dak l-istadju jissejjaħ it-"Tieni Stat Sawdi." Aktar tard, fis-sena 1902, iż-żagħżugħ Għabd il-Għażiż Al Sagħud irkupra l-Imaret Rijad minn idejn Al Raxid, u espandiet il-kontroll tiegħu fuq in-Naġd kollu fl-1921 WK, u kien imsejjaħ is-Saltnet in-Naġd sakemm Għabd il-Għażiż irnexxielu jannnessa r-Renju ta’ Heġaż, għalhekk installa sultan fuqha minbarra s-saltna tiegħu fuq Naġd u l-annessi tiegħu, fix-xahar ta’ Raġab 1344 WH, li jikkorrispondi għal Jannar 1926 WK. Sena wara, biddel titlu separati tiegħu mir-Re ta’ Heġaż u Sultan ta’ Naġd u l-annessi tiegħu għar-Re ta’ Heġaż, Naġd u l-annessi tiegħu, u ż-żoni kkontrollati minnu kienu jissejħu r-Renju ta’ Ħeġaż, Naġd u l-annessi tiegħu. Dan l-isem baqa' sakemm Għabd il-Għażiż unifikat ir-reġjuni kollha li kien ikkontrolla f’entità waħda, u fi nhar il-Ġimgħa ta' Ġumada l-Ewwel 22, 1351 WH, li jikkorrispondi għat-23 ta’ Settembru, 1932 WK, tħabbar isimha “Ir-Renju tal-Għarbija Sawdija.”
Is-Sawdija bħalissa tikkonsisti minn 13-il reġjun amministrattiv, kull reġjun minnu maqsum lil għadd minn governorati, li l-għaddhom ivarja minn reġjun għal ieħor, u l-governorat huwa maqsum f'ċentri li huma amministrattivament marbuta mal-governorat jew l-imara (l-emirat).[17] Fiha l-Moskea s-Sagra, li tinsab f’Mekka, u l-Moskea tal-Profeta f’Medina, li huma meqjusa bħala l-aqdes postijiet importanti għand il-Misilmin.
Is-Sawdija hija wkoll membru f'Kunsill tal-Kooperazzjoni tal-Golf, Lega tal-Istati Għarab, Ġnus Magħquda, Moviment Mhux Allinjat, Lega Dinjija Islamika, Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Islamika, Grupp tal-Għoxrin (G20), Fond Monetarju Internazzjonali, Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ, u Organizzazzjoni tal-Pajjiżi Esportaturi taż-Żejt (OPEŻ).[18]
Is-Sawdija tgawdi minn sitwazzjoni politika u ekonomika stabbli ġeneralment.[19] Għandha t-tieni l-akbar riżerva taż-żejt,[20] is-sitt riżerva tal-gass,[21] u l-akbar esportatur taż-żejt mhux raffinat fid-dinja, li tikkostitwixxi kważi 90% tal-esportazzjonijiet. Minbarra r-riżorsi taż-żejt, is-Sawdija tinsab fl-ewwel post f'termini ta' kwantità u valur fit-tmar ta' esportazzjoni,[22] u r-Renju jikklassifika fis-sbatax fost l-akbar ekonomiji tad-dinja.[23] Is-Sawdija hija wkoll meqjusa bħala waħda mill-poteri politikament u ekonomikament influwenti fid-dinja, għax l-istatus Iżlamiku tagħha, ekonomiku il-ġid, il-kontroll tal-prezzijiet taż-żejt u l-provvisti globali tagħha, u l-preżenza kbira tagħha fil-midja rappreżentata minn numru ta' stazzjonijiet bis-satellita, gazzetti elettroniċi, u siti ta' netwerking soċjali.[24]
L-isem tal-istat huwa attribwit lil Sagħud bin Muħammed bin Muqrin bin Marħan bin Ibrahim bin Musa bin Rabigħa bin Manigħ il-Murejdi, l-Emir tad-Dirgħija, imlaqqam bħala Sagħud il-Kbir. Kienu l-kap tal-fergħa Al Muqrin (familja ta’ Muqrin) minn Al Sagħud (familja ta’ Sagħud), u l-bużnannu lil-familja ħakkiema llum.[25]
Il-poeta, ġenealogu, u storiku Ħamad bin Muħammed bin Lagħbun (m. 1844 WK) kien l-ewwel li sejjaħ iż-żoni taħt il-ħakma ta’ Al Saud “l-Istat Sawdi Ħanafi". L-istoriku Għabdalla bin Ibrahim L-Għaskar mar biex ngħidu li r-raġuni biex għaqqadha hawn mal-iskola Ħanafi setgħet kienet intenzjonata minn “l-istat Ħanafi.”[26][27] Attribwixxiha lil Wied Ħanifa, jew attribwixxiha lil Bni Ħanifa, jew lil-liġi tolleranti ta’ Ħanafin. Imbagħad l-Ingliżi ġew warajh u bdew jirreferu fil-korrispondenza u r-rapporti tagħhom li bagħtu lill-gvernijiet tagħhom lill-irġiel u lill-forzi affiljati ma' Iben Sagħud bħala l-Awditi jew il-forzi Sawdi.[28]
Fit-12 ta' Ġumada l-Ewwel 1351 WH, li jikkorrispondi għall-10 ta’ Awwissu 1932 WK, saret laqgħa ta’ studjużi, notevoli, rappreżentanti tas-suġġetti tar-Renju, u grupp ta’ ċittadini f’Ta’if. Huma raw il-ħtieġa li jibdlu l-isem tal-istat mir-Renju tal-Ħeġaż u Naġd u l-annessi tiegħu għal isem li juri l-istat bħala unità konsolidata. Għad-dawl tar-riżultati ta’ dik il-laqgħa, l-isem inbidel għar-Renju tal-Għarbija Sawdija (litteralment: Ir-renju tas-Sawdi fuq il-Peniżola Għarbija).[29][30]
Qabel il-qawmien tal-Islam fis-seklu 7 WK, il-Peniżola Għarbija jew l-Arabja kienet reġjun ta’ tribujiet nomadi u komunitajiet stabbiliti. Ir-rotot tal-kummerċ qasmu l-peniżola, bl-inċens u oġġetti oħra jqanqlu l-kummerċ. Filwaqt li kienu jeżistu xi renji, il-pajżaġġ politiku ġenerali kien frammentat. It-tfaċċar tal-Islam f'Mekka għaqqad ħafna tribujiet Għarab taħt fidi komuni u xpruna perjodu ta' espansjoni rapida. Il-Kalifat tal-Misilmin, immexxi minn suċċessuri (Kalifi) tal-Profeta Muħammed, rebaħ territorji vasti, u ħoloq imperu Iżlamiku wiesa’. Din l-era, li mifruxa mis-seklu 7 sat-13-il seklu, rat tkabbir tal-kultura, ix-xjenza u l-boroż ta 'studju Għarbi. Il-Kalifat Għabbasi, magħruf għall-attivitajiet intellettwali tiegħu, stabbilixxa l-Bejt il-Ħikma (Dar tal-Għerf) f’Bagdad, ċentru għat-traduzzjoni u l-preservazzjoni tal-għarfien minn madwar id-dinja. Madankollu, ir-rivalitajiet interni u l-pressjonijiet esterni eventwalment dgħajfu l-Kalifat, u wittew it-triq għall-qawmien ta’ setgħat reġjonali ġodda fil-perjodu medjevali ta’ wara.
Il-Peniżola Għarbija kellha rwol ta' appoġġ matul l-era Ajjobija u Mamlukija (1171-1517). Filwaqt li l-Ajjobin iffokaw fuq il-konsolidazzjoni tal-poter fl-Eġittu u s-Sirja, żammew kontroll ta' rotot ta' pellegrinaġġ ewlenin fir-reġjun ta' Ħeġaż (l-Arabja tal-Punent) għal prestiġju reliġjuż u benefiċċju ekonomiku. Il-Mamlukin, li rnexxielhom lill-Ajjobin, affermaw b'mod attiv l-influwenza tagħhom. Huma okkupaw fil-qosor il-Jemen u assiguraw il-kontroll tal-ibliet qaddisa ta' Mekka u Medina. L-għan ewlieni tagħhom kien li jipproteġu dawn ir-rotot tal-pellegrinaġġ u jsaħħu l-leġittimità tagħhom bħala gwardjani tad-dinja Iżlamika. Minkejja l-enfasi tagħhom fuq l-Eġittu u l-Levant, iż-żewġ dinastiji żguraw perjodu ta' stabbiltà relattiva u prosperità għall-Peniżola Għarbija, li ffaċilitaw il-passaġġ sikur għall-pellegrini u approfittaw mir-rotot kummerċjali li jħallu qligħ li jaqsmu r-reġjun.
Wara l-Indipendenza, il-Wilajet Ħeġaż tal-Ottomana evolviet għar-Renju Haxemija ta' Ħeġaż (Għarbi: المملكة الحجازية الهاشمية, al-Mamlakah al-Ħiġāżija l-Hāximija) kien stat fil-parti tal-punent ta' Ħeġaż inkluż fir-reġjun tal-Punent tal-Asja. Peniżola Għarbija li kienet immexxija mid-dinastija Haxemija. Ipproklama lilha nnifisha renju f'Ġunju 1916 matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, biex tkun indipendenti mill-Imperu Ottoman, fuq il-bażi ta' alleanza mal-Imperu Brittaniku biex tkeċċi l-armata Ottomana mill-Peniżola Għarbija matul ir-Rivolta Għarbija.
Il-gvern Ingliż kien wiegħed lil Ħussejn bin Għali, ir-Re tal-Ħeġaż, stat Għarbi indipendenti wieħed li se jinkludi l-Iraq tal-lum, l-Iżrael, il-Ġordan u s-Sirja, minbarra r-reġjun tal-Ħeġaż. Madankollu, fi tmiem l-Ewwel Gwerra Dinjija, it-Trattat ta’ Versailles għamel is-Sirja mandat tal-Lega tan-Nazzjonijiet Franċiża u l-Iraq, il-Mandat tal-Palestina u t-Transjordan f’mandati Brittaniċi. Prinċpijiet Ħaxemiti ġew installati bħala monarki taħt mandati Brittaniċi fit-Transjordan u l-Iraq; din saret magħrufa bħala s-soluzzjoni Xierefija (Xarifjan).
Ir-relazzjonijiet mal-Imperu Brittaniku komplew għall-agħar meta l-Lhud tħallew jiċċaqilqu lejn il-Palestina. Ħussejn irrifjuta li jirratifika t-Trattat ta’ Versailles tal-1919 u, bi tweġiba għal proposta Brittanika tal-1921 biex jiġi ffirmat trattat li jaċċetta s-sistema tal-Mandat, iddikjara li ma jistax ikun mistenni li “jiffissa ismu fuq dokument li jassenja l-Palestina liż-Żionisti u lis-Sirja. " lill-barranin". Tentattiv ieħor Brittaniku biex jintlaħaq trattat falla fl-1923-24 u n-negozjati ġew sospiżi f'Marzu 1924; fi żmien sitt xhur l-Ingliżi rtiraw l-appoġġ tagħhom favur l-alleat Għarbi ċentrali tagħhom Ibn Saud, li pproċediet biex jirbħu s-saltna ta' Ħussejn.
Fit-23 ta' Settembru, 1932, ir-Renju ta' Ħeġaż u Nejd ġie magħqud mad-dominji l-oħra Sawdi, u ħoloq ir-Renju unifikat tal-Arabja Sawdija.
Imwaqqfa bħala riżultat tar-Rivolta Għarbija: 10 ta' Ġunju, 1916; Rikonoxxuti: 10 ta' Awwissu 1920; Twaqqif ta': Kalifat Xarifian; 3 ta' Marzu 1924; Maħkuma min-Nejd: 19 ta' Diċembru 1925; Abdulaziz inkurunat re ta' Ħeġaż: 8 ta' Jannar, 1926; Nejd iddekreta renju: 29 ta' Jannar 1927; Idrisid Emirat ta' Asir (Għarbi: الإمارة الإدريسية) L-Emirat kien fir-reġjun ġeografiku ta' Asir u Jizan) isir Vassall ta' Ħeġaż u Nejd (1926-1930); Anness minn Ħeġaż u Nejd: 20 ta'’ Novembru, 1930; Arabja Sawdija stabbilita u annessjoni ta' Asir: 23 ta' Settembru, 1932; Annessjoni formali mill-Arabja Sawdija 14 ta' Ġunju, 1934.
Emirat ta' Diriyah (1744-1818), Emirat ta' Nejd (1824-1891), Emirat ta' Riyadh (1902-1913), Emirat ta' Nejd u Hasa (1913-1921), Saltna ta' Nejd (1921-1926-1926), Re ta' Nejd (1926-1926-1932).
Emirat ta' Ġebel Xammar, Emirat Idrisi ta' Għasir, Xrafet Mekka, Sheikh ta' Upper Assyr, Renju ta' Ħeġaż, Prinċipalità ta' Naġran
(Reliġjon: Iżlam Sunni; Denominazzjoni: Ħeġażi; Gvern: Monarkija assoluta; Re: Ħussejn bin Għali (1916–1924), Għali bin Ħussejn (1924–1925; Popolazzjoni: 1920: 850,000; 1925: 900,000; Rialhe Munita:)
Data: 1916-1925; Kapitali Mekka: (1916-1924), Ġedda (1924-1925); Reliġjon: Islam Sunni; Denominazzjoni: Ħeġażi; Gvern: Monarkija assoluta Re: Ħussejn bin Għali; (1916–1924), Għali bin Ħussejn (1924–1925); Popolazzjoni: 1920: 850,000; 1925: 900,000; Munita: Rjal Ħeġażi.
Ix-Xrafet Mekka (Għarbi: شرافة مكة, b'ittri Latini: Xarāfat Makka) jew Imaret Mekka kien stat, mhux sovran għal ħafna mill-eżistenza tiegħu, immexxi mix-Xieref (dixxendent ta' Ħasan bin Għali, neputi ta' Muħammed) ta' Mekka. Fis-sorsi tal-Punent, il-prinċep ta' Mekka kien magħruf bħala Xieref il-Kbir, iżda l-Għarab dejjem użaw l-appellazzjoni ta' "Emir."
Ix-Xrafet kien jeżisti bejn wieħed u ieħor mill-967 sal-1916, meta sar ir-Renju ta’ Ħeġaż. Mill-1201, id-dixxendenti tal-Patrijarka Xieref Qatada ħakmu Mekka, Medina u l-Ħeġaż f'suċċessjoni bla waqfien sal-1925. Oriġinarjament emirat Żejdi Xigħa, ix-Xorfa Ħasanin ikkonvertiw għar-rit Shafi'i tas-Sunniti. Iżlam fl-aħħar Mamluk jew fil-bidu tal-perjodu Ottoman. Il-qraba tiegħu Husayni li tradizzjonalment ħakmu Medina jistqarru t-Tnax-il Xiiżmu. Kemm ix-Xieref Ħasani f'Mekka kif ukoll ix-Xieref Ħusejni f'Medina ikkonvertiw għal Sunnija fil-perjodu Mamluk. Madankollu, sorsi Mamalek u Ottomani jagħtu ħjiel li s-simpatiji Xigħa komplew bejn il-Ħasanin u l-Ħusejnin fil-gvern wara l-konverżjoni tagħhom għas-Sunniżmu.
Reliġjon: Iżlam Xigħi Żejdi, Iżlam Sunni (aktar tard); Xieref: (967–980) Ġagħfar bin Muħammed (1916–1916).
[[:Stampa:صخرة عنترة.jpg|]]
L-Arabja Sawdija hija maqsuma fi 13-il reġjun[31] (Għarbi: مناطق إدارية, manātiq idārija; sing. منطقة إدارية, mintaqa idārija). Ir-reġjuni huma maqsuma aktar f'118-il governorat (Għarbi: محافظات, muħāfadāt; sing. محافظة, muħāfada, "mħarsa"). Dan in-numru jinkludi t-13-il kapital reġjonali, li għandhom status differenti bħala muniċipalitajiet (Għarbi: أمانة, amāna, "emiena") immexxija minn sindki (Għarbi: أمين; amīn, "emin"). Il-governorati huma aktar suddiviżi f'sottogovernorati (Għarbi: مراكز, marākiż; sing. مركز, markaż, "ċentru").
|data-aċċess=
(għajnuna)
|data=
(għajnuna)
|data=
(għajnuna)
|data-aċċess=
(għajnuna)
|data-aċċess=
u |data=
(għajnuna)
|kwota=
(għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data-aċċess=
u |data=
(għajnuna)