Dit artikel is gesjreve in 't Norbiks. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Moontsener, es te dit dialek sjpriks.

Montze of Moontse (officieel: Montzen) is 'n kèrkdörp van de gemèngde Blieberig of Plombières in de provincie Luuk in Wallonië op 't Belsj en midde-n-in d'r Euregio Maas-Rien. Moontse is èng van de aodste centra van 't laand va Herf en wert in 1075 väör 't örsj verneumd. Väör de fusie va 1977 waor 't 'n zelfsjendège gemèngde. D'r wonne noe roond de 3000 luuj. 't Gemèngdehoes van de fusie-gemèngde Blieberig liegkt in Moontse.

Sjtatie Moontse

In 't buurtsjap Birken liegkt 'n groeëte goedere rangeer-sjtatie van de Montzenerlijn, die tiedens d'r örsjte Waeltkrèèg dör de Duutsjers geboewd is en d'r have van Antwerpe mèt Aoke en 't Ruhrgebied verbind. Bies 1957 waor d'r ooch personevervoer tösje Visé en Moontse, mèt haltes in Bjen, Waeërsj, S'n Maeëte, Rimmersjdel en Hommerig.

Bombardemaent van de sjtatie

In de nach va 28 april 1944 is dis sjtatie en de buurt d'r öm heer gebombardeerd dör de Engelsje. Daobie lote 'n 200 luuj 't laeve: luuj die an de baan wèrkde mae ooch luuj die in de omgaeving wonde. Oet dae tied sjtamt 't nuuj kèrkhof op d'r waeg nao ge Sjtèèntevaeld. Nao 't bombardemaent sjlepe de bewoners oet de ömgaeving van de baan in 'n sjtèèkoel in Moresent. Wie in september 1944 d'r krèèg gedoeë waor sjlepe ze nog bies e jaor nao 't bombardemaent onder 'n brögk över d'r waeg va ge Stèèntevaeld nao de l'Avenue de l'Europe.

Kèrk en kesjtëële

• De barokke St. Stevenskèrk is va 1780 en oontworpe dör Moretti. De kèrk is opgetrokke mèt baksjtèè, mèt vertikale belijning oet blowwe sjtèè. Ze liegkt op 'n motte. D'r barok is zoewaal wat 't geboew èèges, es ooch wat 't interieur aa-gèèt, dudelek te herkenne. De verbeending mèt d'r dörpspley, dae d'r väör liegkt wert gemakd mèt 'n impossaante trap va blowwe sjtèè. Roond de kèrk liegkt 'n kèrkhofmoer, dae de motte umsjluut, mèt 't aod kèrkhof mèt 18de en 19de ieëwse graafsjtèng. In d'r kèrkhofmoeër zeunt tieëntalle 17de ieëwse helsjtènge kruutzer ingemetseld. De d'r op gebroekde taal is 'n övergaanskvörm tössje Nederlandse en Duutsje dialekte. Eè graafkruuts drègt 'n gotisch sjrif. De haand va Moretti is herkenbaar bie mieërdere kèrke in 't Laand va Herf. Ooch boewde e d'r Morettivläögel va Rolduc.
• De versjterkde waterburcht Graaf of Steverdorp sjtamt oet d'r 13de ieëw, mae haat 'ne taoëre oet d'r 12de. 't Is 'n robuust middelieëws kesjtieël. Rieke plafon- en moeërsjilderinge zowwe è sjlechte sjtaot verkieëre. De kapel is oet d'r 18de ieëw.
• Waterkesjtieël Broich heesjt èègelek kesjtieël Broeck en geliekt sjtaerk op kesjtieël Graaf, dat op 'n paar hoonderd meter aafsjtaand liegkt. In d'r 17de ieëw waoërte de veenstere vergruuët. In 1908 waor 't kesjtieël èègendom va Charles Dothée. Z'n naozate verkoche 't op 2 juli 1935 an d'r industriëel Jean Canisius de Schinnen les Sittard. Noe is 't kesjtieël èègendom va baron Karl von Broich dae ooch 't kesjtieël va Loonze in èègendom haat.

Zuug ouch

Wikibrónne haet ouch 'n pazjena mit sjtäölkes en brónne euver Moontse.