Tonarium[1] seu (libellus) tonarius,[2] seu tonale,[2] in Christianitate Occidentali est partem dictus libellum libris cantuum (graduale atque antiphonarium) qui varias cantuum Gregorianorum res secundum tonum ecclesiasticum (cuius species octavae sub verbum modum descriptae sunt) earum cantilenarum intra octoplicem tonorum formulas per incepta textualia perscribit. In antiphonaribus tonaria antiphonas horarum canonicarum(en) saepe comprehendunt, in gradualibus (libris cantuum Missae) tractant cuncta genera cantus antiphonalis cum et sine psalmis. Antiphonae libris gradualis (introitus et communiones) et antiphonari introducunt psalmum indicatum libro et sunt iterati in psalmodia.
Usus et forma tonarius
-5 (magnopere corrigenda) Latinitas huius paginae magnopere corrigenda est. Si potes, corrige vel rescribe. Vide ((latinitas)).
Primum tonarium notus“Notum” est fragmentum in psalteriomonasterii Sancti Richarii saeculi VIII inventum. Istud“Hoc” – “Istud” tantummodo adhibetur si res narrata est prope lectorem at distans a scriptore. tonarium erat partem psalterii, sed nondum iunctum ad psalmodiam psalmorum et canticorum quod pauci canti Missae sunt indicati,[verba obscura] non solum antiphonae ad introitum (AN seu A), sed etiam responsoria gradualia (RG seu R), versus alleluiatici (AlL), offertoria (OF) et communiones (Adco seu Adc). Utilitas pristinorum tonarium“Tonariorum” fortasse? erat classificationem“Classificatio”, sed non est verbum Latinum. Adhibeatur “divisio”.toni“Tonorum”canto plano“Cantūs plani” generaliter. In breviaribus“Breviariis” et sacramentaribus“Sacramentariis” ut sacramentarium graduale Sancti Dionysii sunt solum rubrices[verba obscura] tonales margine“Apud marginem” paginae.
📝Non correxi ultra, hic sunt nimis multae mendae. --Grufo
Tonarium potest introductionem in antiphonarium ut antiponarium Hartkeris Coenobio Sangallense cum indice antiphonarum completo in ordinem terminationum in psalmodia nominati «differentiae» seu «figurae».[3] Appendix tonarius libro graduale tractat solum genera cantuum antiphonalium Missae ut introitum et communionem. Exemplum est tonarium libro graduale monasterii Einsiedeln quo solum pars communionum conservatus est. Communius est libellus tonarius tropario-prosario ut tropario-prosarium Ademari ubi libellus tonarius (quaequinque pars libellum appelatur) incipit cum parte supra antiphonarium (antiphonae et responsoria prolixa) (f.251) et deinde cum parte supra librum gradualem (f.255), hinc cuncta genera cantuum Missae indicati sunt. Quoque tonarium sub formam tactatum notatus est, inde potest esse partem collectionis tractatuum de musica ut tonarium Hogeri Werdensis cum diagrammis notationis Dasianae, tonarium Bernonis Prumiensis cum neumis sangallensis manuscripto monasterii Laureshamensis ubi differentiae sub nomina graeca secundum Hucbaldem ordinatae sunt, vel tonarium cum neumis italicis collectione Archicoenobii Montis Casini. Tonarium unicum est librum gradualis tonarius monasterii Sancti Benigni scriptum sub abbatem Willelmum Volpianis ubi cuncta genera cantuum Missae sunt separata in libellos. Quisque libellus est subdivisus octo partibus secundum ordinem octo tonorum. Deinde Willelmus continuavit ut abbatem conditorem in Normannia ubi sua notatio est diffusa.
Pinacotheca
Pars psalmi 71 (70) in tonario saeculi XX a Gulielmo, abbate Sancti Benigni scripto
Tonarium saeculi X vel XI cum interpretatione tonorum
Tonarium saeculi XI abbati Sancti Martialis cum interpretatione tonorum
↑Albert Blaise, Lexicon latinitatis medii aevi (Turnhout: 1975).
↑ 2.02.1Dictionary of Medieval Latin from British Sources apud ΛΟΓΕΙΟΝ, s.v. "tonarius".
↑Ad initium (pagina 1) doxologium breve est scriptum in letteris maiusculis «GLORIA PATRI ET FILIO / ET SPIRITUI SCO[*] SICUT / ERAT IN PRINCIPIO ET / NUNC ET SEMPER [ET IN] E U A E U O U A E» cum neumis sangallensis supra, deinde «SECULORUM AMEN» cum neumis. Paginae tonarius sunt separatae in duo libros antiphonarii (codices 390 et 391 ad initium) sine ordine, sed in magna perturbatione. Restitutio tonarius est addendum ad cod, sang. 390 ab manu recentiore (pp. V1-V4) atque quae paginae sunt perditae seu laesae.
Berno Augiensis. "Lipsia, Bibliotheca Universitatis, Cod. 1493, ff. 53–60". Tonarium cum neumis sangallensis a Berno Augiensis collectione tractatuum, abbatia Sancti Petri Merseburga, liber deinde translatus ad monasterium cisterciensem Altzella, Saxonia (ca. anno MLXXV)