Gurgum Kahramanmaraş | |
Nexşeya parêzgehê
| |
Kargêrî | |
---|---|
Welat | Bakurê Kurdistanê |
Dûgel | Tirkiye |
Parêzgeh | Mereş (parêzgeh) |
Demografî | |
Gelhe | 412.252 (2010) |
Erdnîgarî | |
Bilindayî | 570 |
Koordînat | 37°35′7″Bk 36°55′36″Rh / 37.58528°Bk 36.92667°Rh |
Dem (UTC) | UTC+2 |
Agahiyên din | |
Malper | www |
Wêne | |
Gurgum, (bi tirkî: Kahramanmaraş) serbajarê parêzgeha Mereşê ya Bakurê Kurdistanê ye.
Bajar di nav parelelên 27° 11´ û 38° 36´ bakûr û merîdyenên 36° 15´ û 37° 42´ rojhilat de ye. Hudûdên bajar li bakûr bi Sêwasê û Meletyeyê ve, li rojava bi Edenê (Tirkiye) ve, li başûr bi Entebê ve û li rojhilat jî bi Semsûrê ve tê girêdan.
Pivana erda bajar 14.327 km² ye. Ji vî erdî 59,7% ji çiyan, 16,3% ji deshtan û 24,1% jî ji platoyan pêk tê.[çavkanî hewce ye] Li herêmê tene, ceh, nok, fasûlye, pembo, îsota sor, kixsên shekir û fêkî tên çandin.
Îklîma herêmê nîvê reşayî û nîvê behrasipî ye. Havînan germ û zuha, li zivistanan jî sar derbas dibe.
Çiyayê herî bilind ê herêmê Nûrhaq e (3.081 m). Berit (3.014 m), Engizek (2.815m) û Axir (2.301 m) çiyayên din ên herêmê ne.
Li çiyarêzên Torosê bilindbûna platoyan digihîje 2.000 metreyî.
Dirêjbûna wî 50 km û firehbûna wî jî 20 km ye. Desht di navbera çiyayên Nurhaq, Engîzek û Binboxa de ye.
Dirêjbûna wî 40 km û firehbûna wî jî 20 km ye. Deşt li başûrê bajêr e.
Geliyên Ceyhan û Aksû yên herî mazin ên li herêmê ne.
Ji dora çiyayên deşta Albistanê dertê. Di nav hudûtên Edenê de diherike Behra Sipî.
Şaxekî çemê Ceyhanê ye û li ser çemê Aksûyê jî bendava Qartalkaya û gola Qartalkaya hatine çêkirin
Li çiyayên Nûrhaqê qertel û baz hene. Ruvî, gur, kew û kewroshk jî li herêmê hene.
Li herêmê ji bin erdê hesin, lînyît, boksît û manganez dertê.[çavkanî hewce ye]
Herêm ji alî tebîatê ve dewlemend e. Pir ciyên seyranan hene, wek Çinar, Kapiçam, şikeftên Dongele û Firniz. Germavên wek Cela, Zeytûn û Dongele ji ciyên vehêsanê ne ji bo gel.
Zimanê kurdan gelek dewlemend e û herweha gelek zarav û devok hene. Devoka Gurgumê endamê zaravê kurmancî ye.[1]
Devoka gurgumî | Kurdiya standard | |
---|---|---|
Az | ez | |
atê/dî | de/dayik | |
boron | baran | |
çov | çav | |
fara | fire | |
fîlor/pêlik | pêlav | |
gir | mezin | |
gurik | gore | |
hêşin | şîn | |
mari | lêzim / xêzan | |
monga | çêlek | |
niwon | mêvan | |
poş îni | şemi | |
tawobûn | xelas bûn | |
zohrik | zarok |
Nifûsa herêmê mislim in û ji mezhebên elevî û sunnî pêk tê. Kurd û tirk nifûsa herêmê teşkîl dikin.
Xwarinên herêmî yên pirtir tên xwarin, kutilkên dagirtî, qawûrma di sêlêde û çemen e.
Hevîr bi goşt û pîvazên sorkirî tê lihevxistin. Pişt re di siniyek de tên rêzkirin. Saca sorkirî tê serê û tê çêkirin.
Mereş bi dondirma xwe yê taybetî li dinyayê bi nav û deng e.
Zilam palto yên kin ku ji rê dibêjin "sako" li xwe dikin. Di bin de şalwar li xwe dikin. Di serî de kefî tê girêdan. Di nigan de jî qondere yan jî cîzme heye.
Jinên pîr du kefiyan bi tacek re li serê xwe girê didin. Keçên ciwan porê xwe girê nadin û kefî yê jî wek şerîdek li serê xwe girê didin. Fîstanek ku ji re dibêjin fermene (cepken) li xwe dikin. Derpiyek ku ji re dibêjin konçek (don) li xwe dikin. Di nigan de jî, qonderên rengîn û pêlavên lastîk hene.