Birik (zer) Demar , birik [1] an eseb (îng: nerve ), yekîniyeke binyatiye ji pir xaneyên demar peyda dibe di sîstema demar (birikan) di laşê mirov , bi taybetî, ku seh yan his di beşên bedenê de ji mêjî transport dike. Bi riyê demar mirov, ajal û caneweran bi êşê û sehkirinên din dihise.
Şayes û erka demar
demar kelexê ku bi pevguhastina infermasyonê (agadariyê) dirabe. Du texlîtên xaneyên demarî hene. Demara navendî yê laşê gewr, ku ew jî mêjî ye. xaneyên demari yên din laşê sipî, ku ew jî ra ne.
Hemû endamên û tevayiya laşê mirovî aloz ji her çar texlîtên kelexan bi hev re çêdibe. Karûbarê endaman jî pir aloz e. Pir endam (organ) bi hev re kardikin û sîstêmeke organî çêdikin. Koma hemû endaman an organan bi hev re organizmê mirov, yan jî laşê mirovî çêdikin, yê ku tevlî aloziya xweyî herî mezin, dîse yekîtiyeke necêkirî bi dinya dora xwe re çêdike. Koma hemû parçeyên laşê mirov û bertekiya (reaksyon) wan, ya zû bi guhertina dinya hawîrdorî xwe ve, bi du sîstêman tê ajotin. Sîstêma pêşî kevnare ye û ew hêdî hêdî kardike. Ew jî bi taybetî bi afirandina hin hormonan pêktê. Sîstêma din nûtir e û zû kardike. Ew jî bi mêjî, ra û hesteyan (hesteyê dîtinê, bihîstinê, hingavtinê, behnkirinê û çeştinê) pêk tê.
Girêdanên derve
Li Wikimedia Commons medyayên di warê Birik de hene
Rehik : Rehikên marîpiştê (TA A14.2, GA 9.916)
Gerdenî (8) C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8
anterior (Cervical plexus, Brachial plexus) – posterior (Posterior branches of cervical nerves, Suboccipital – C1, Greater occipital – C2, Third occipital – C3)
Sîngî (12) T1, T2, T3, T4, T5, T6, T7, T8, T9, T10, T11, T12
pêşî (Intercostal, Intercostobrachial – T2, Thoraco-abdominal nerves – T7–T11, Subcostal – T12) – posterior (Posterior branches of thoracic nerves)
Binepiştî (5) L1, L2, L3, L4, L5
anterior (Lumbar plexus, Lumbosacral trunk) · posterior (Posterior branches of the lumbar nerves, Superior cluneal L1–L3)
Sacral (5) S1, S2, S3, S4, S5
pêşî (Sacral plexus) · paşî (Posterior branches of sacral nerves, Medial cluneal nerves)
Coccygeal (1) pêşî (Coccygeal plexus) · paşî (Posterior branch of coccygeal nerve)
Rehikên ser û stûyê:rehikên kiloxî û dendikî (TA A14.2.01, GA 9.855)
Bînî (AON->I)
Pîvazoka bîhnkirinê
Rêka bîhnkirinê
dîtinî (LGN->II)
optic chiasm
rêka dîtbarê
oculomotor (ON, EWN->III)
superior branch
parasympathetic root of ciliary ganglion/ciliary ganglion
inferior branch
trochlear (TN->IV) trigeminal (PSN, TSN, MN, TMN->V)
trigeminal ganglion
ophthalmic
kajûya jorîn
kajûya jêrîn
abducens (AN->VI) rûyî (FMN, SN, SSN->VII)
nêzî jêderê
nervus intermedius
geniculate
inside rêka rûyî
greater petrosal
nerve to the stapedius
chorda tympani
lingual nerve
submandibular ganglion
at stylomastoid foramen
posterior auricular
suprahyoid
parotid plexus
temporal
zygomatic
buccal
mandibular
cervical
vestibulocochlear (VN, CN->VIII)
cochlear
striae medullares
lateral lemniscus
vestibular
glossopharyngeal (NA, ISN, SN->IX)
before jugular fossa piştî jugular fossa
tympanic
tympanic plexus
lesser petrosal
otic ganglion
stylopharyngeal branch
pharyngeal branches
tonsillar branches
lingual branches
carotid sinus
vagus (NA, DNVN, SN->X)
before jugular fossa after jugular fossa
meningeal branch
auricular branch
stû
pharyngeal branch
superior laryngeal
recurrent laryngeal (inferior)
superior cervical cardiac
sîng
inferior cardiac
pulmonary
vagal trunks
zik
celiac
renal
hepatic
anterior gastric
posterior gastric
pê-girêdayî (NA, SAN->XI) jêrezimanî (HN->XII)
Rehikên ser û stûyê:Gilûya gerdenî (C1–C4) (TA A14.2.02, GA 9.926)
serûyî
C2
Lesser occipital
C2–C3
Greater auricular
Transverse cervical
C3–C4
Supraclavicular
kûr
C1–C3
Ansa cervicalis
superior root
inferior root
C3–C5
Phrenic
Rehikên – Sîstema rehikan ya xweserî (Sîstema rehikan ya hesteyar/ganglion/sondeyan û Sîstema rehikan ya dirûvdanê hesteyar/ganglion) (TA A14.3, GA 9.968)
Ser/ kiloxî
Hesteyar
Ciliary ganglion: rehan
Short ciliary
Dirûvdanê hesteyar
Ciliary ganglion: rehan
Sehkirin
Dirûvdanê hesteyar
Short ciliary
Pterygopalatine ganglion: deep petrosal
nerve of pterygoid canal
şaxên belavbûnê: ezmanê dêv ya mezintir
inferior posterior nasal branches
ezmanê dêv ya biçûktir
nasopalatine
medial superior posterior nasal branches
pharyngeal
Stû/ gerdenî
Hesteyar
paravertebral ganglia: Cervical ganglia
Stellate ganglion
prevertebral plexus: Cavernous plexus
Internal carotid
Ber/ sîng
Hesteyar
paravertebral ganglia: Thoracic ganglia
prevertebral plexus: Gilûya dilê
Esophageal plexus
Gilûya pişikê
Gilûya şahxwînberî ya sîngî
rehikên hinavî: Dilûpişikê
sîngî
rehikên dilê: Jorîn
Navîn
Jêrîn
Zik/ Jêrepişt
Hesteyar
paravertebral ganglia: Lumbar ganglia
prevertebral ganglia:
Celiac ganglia
Aorticorenal
Superior mesenteric ganglion
Inferior mesenteric ganglion
prevertebral plexus:
Celiac plexus
şahxwînberiya tacî
Gilûya şahxwînberî ya zik
Gurçikî/Suprarenal
Superior mesenteric
Inferior mesenteric
Superior hypogastric
hypogastric nerve
Tortorîkiyê jorîn
Inferior hypogastric
Vesical
Prostatîk / Cavernous nerves of penis
Uterovaginal
Tortorîkiyê navîn
rehikên hinavî: Rehikên hinavî yên jêrepiştî
Enteric
Meissner's plexus
Auerbach's plexus
Hingil/ hestiyê boçikê
Hesteyar
paravertebral ganglia: Sacral ganglia
Ganglion impar
rehikên hinavî: Rehikên hinavî yên hestiyê boçikê
Dirûvdanê hesteyar
Rehikên hinavî: Rehikên hinavî yên qorikê
TA 2–4: Sîstema kakût-masulkeyî ya miov
Sîstema kakûtî
Hestî
Zendik
Hestiyê gerden (clavicle)
Hestiyê hêtê (femur)
Lûlaka zirav
Hestiyê mil
Çeneyê jêr
Metacarpus
Metatarsus
Hestîkên guh
Kilorê çongê
Hestiyê tilî
Hestiyê baskê stûr
Kilox (cranium)
Tarsus
Lûlaka stûr
Lûlezenda zirav
Parsû
Birrbirreya piştê
Hingil
Hestiyê sîngê
Kirkirk
Livoka davî
Livoka kirtikî
Livoka Synovial
TA 5–11: Hinav/ endamên hindir
bi piranî Sîngî
bi piranî Zikqorikî
Sîstema hezmê+ adnexa
Dev
CH jor
CH jêr
aksesuar
Hîpofîz
Rijênê kajî
Rijênê tîroîdê
Rijênê paratîroîdê
Rijenê adrenal
Giravikên Langerhans
TA 12–16
Sîstema demarî
Sîstema çermdarê
Xwîn (Non-TA)