Komune Paris (basa Prancis: La Commune de Paris) ya iku sajarah singkat pertama pamberontakan sosialis kelas buruh kang ana ing dunya.[1] Komune Paris wujud salah sijiné tuladha papréntahan pertama kang dikuwasai déning kelas buruh.[1] Sakwéné 72 dina kelas buruh nguwasani papréntahan kutha Paris.[1] Sanajan ora suwi, Komune Paris dadi salah sijiné perkembangan kang potensial banget kanggo perjuangan para buruh, kang mènèhi tuladha positif utawa négatif babagan kepriyé awaké dhéwé yasa salah sijiné masarakat sosialis.[1]
Komune mbuktèkaké dayaning para pekerja kanggo jikuk alih kekuwasan papréntahan kanthi demokratis lan kolektif guna kepentingan rakyat wujud masarakat kang ora nduwé, masarakat buruh utawa masarakat kang kaaniyaya.[2] Komune dadi salah sijiné tuladha ing ngendi kaum buruh ngatonaké kekendelané, akal lan kréativitasé.[2]
Sadurungé taun 1870 Prancis dikuwasai sak wéné 20 taun déning Louis Napoleon, pawongan tiran badut kang duwé panggayuh nguripaké manèh kejayaan pakliké, Napoleon Buonaparte.[3] Si badut kang jenengi awaké dhéwé Napoleon III iku, ngetuai salah sijiné rèzim kang korup lan represif kanti jeneng Kamaharajan kaloro.[2]
Kaisar iki nglakokakè pira-pira perang, nanging nalika ngadepi nagara Jerman kang kabawah Otto von Bismark, dèwèké ngalami kekalahan.[2] Tentara Prancis digawé kocar-kacir amung nganggo itungan dina lan si Napoleon III dicekel.[2] Banjur diwangun “Pamaréntah Pambéla Bangsa” kang kabawah Adolphe Thiers kanti tujuan ngrampungaké perang sakcepeté sarta njaga ketentreman ing ngisoré kekuwasaan borjuis.[2]
Nanging kaum buruh Paris duwé rencana liya.[2] Wektu iku Paris dikepung déning bala Jerman lan dibélani déning Garda Nasional kang isiné para buruh kang diwènèhi sanjata.[2] Rakyat buruh Paris wis marisi tradisi perjuangan lan radikalisme kang kuwat saka Révolusi Prancis taun 1789.[2] Tradisi iku nuladhani perjuangan dèwèké nalika taun 1870.[2]
Pamaréntah Thiers kang markasé ana ing Versailles, rodok adoh saka Paris supaya slamet saka kaum buruh, nyerah marang Jerman ing wulan Januari taun 1871.[2] Ora amung amarga bala Prancis kentèkan tenaga, nanging uga amarga Thiers sak balané ngrasa wedi karo semangaté kaum buruh ing Paris.[2] Kanggo dèwèké, tugas utama ya iku ngalahaké kaum buruh.[2]
Nalika tanggal 18Maret, Thiers ngirimaké wadyabala marang Paris kang dipimpinan Jendral Lecomte kanggo ngrebut meriam-meriam Garda Nasional, minangka langkah pertama sajeroning upaya njaluk sekabèhané senjata rakyat pekerja.[2] Pasukan iku uga dijurung déning pulisi.[2]
Nanging rencana iku ora kasil.[2] Para buruh kang dipimpim déning para wadon, rikat-rikat mbéla meriam-meriam iku sinambi kekancan karo bala cilik, nganti bala iku ora manut manèh déning perintah komandané.[2] Kerep Lecomte ngakon bala iku supaya nembak nanging para bala iku nolak lan akhiré ngguwak senjatané.[2] Sebagiyan malah mbéla para buruh, sapérangan liya ngunduraké awaké dhéwé minangka dai bala.[2] Diana iku uga, Komité Pusat saka Garda Nasional deklarasikaké salah sijiné republik.[2]
Dèwèké nerapaké reformasi ing babagan perburuhan, pulitik lan urusan sosial, kaya ta pemisahan antarané agama lan nagara, perturan jam-jam kerja, administrasi dmokratis déning para karyawan ing kampung-kampung, hak-hak sipil kanggo para wong jaba, demokratisasi pendhidhikan lan papan panggonan kanggo pengasuhan anak.[2] Sekabèhané iki dilakokaké sajeroning kaanan kang darurat nalika Paris dikepung lan ngalami paceklik.[2]
19Juli: Sawisé nglakokaké perjuangan diplomatik tumrap usaha Prusia kanggo nguwasai karajan Spanyol, Louis Bonaparte mbiwara perang tumrap Prusia.[4]
4-6Agustus: Putra Makutha Frederick, kang mimpin salah siji saka 3 angkatan kanti senjata Prusia kanggo nguwasai Prancis, ngalahaké Marsékal Prancis Mac Mahon ing Worth lan Weissenburg, dipeksa mentu saka Alsace (wétan laut Prancis), ngepung Strasbourg, lan lumaku maju tumuju Nancy.[4] 2 angkatan perang Prusia liyané nyegat wadyabala Marsékal Bazaine ing Métz.[4]
19September: 2 angkatan perang Jerman wiwit ngepung kutha Paris.[4] Bismarck nyangka yèn buruh-buruh Prancis kang “ringkéh” bakal langsung nyerah.[4] GND ngirimaké utusan marang Tours, kang seterusé disusul Gambetta (kang lumayu saka Paris kanti nggunakaké balon), kanggo musawarahaké perlawanan ing pira-pira provinsi.[4]
27Oktober: Tentara Prancis kang kabawah Bazaine sarta 140.000 nganti 180.000 wong nyerah ing Métz.[4]
30Oktober: Garda Nasional Prancis dikalahaké ing Le Bourget.[4]
31Oktober: Nalika krungu yèn Papréntahan Pertahanan Nasional (GND) nglakokaké négosiasi karo Prusia, kaum buruh Paris lan sèksi-sèksi révolusionèr sajeroning Garda Nasional, nglakokaké pamberontakan kang kabawah Blanqui.[4] Dèwèké nguwasai Hotèl de Ville (Balaikota) lan ngedegaké Papréntahan reévolusionèr.[4]
1November: Kanti anané tekanan kaum buruh, GND ngucap janji kanggo mundur lan njadwalaké pilihan umum nasional kanggo Komune (janji kang ora diniyati kanggo dibuktikaké).[4]
22Januari: Kaum proletariatParis lan Garda Nasional nganakaké salah sijiné Démonstrasi Rèvolusionèr, kang dibawahi kaum Blanquis.[4] Dhèwèké nuntut panggulingan pamaréntah lan diyasa Komune.[4]
28Januari: Sawisé perjuangan buruh suwéné 4 wulan kang dawa iku, Paris nyerah marang Prusia.[4] Nalika saradhadhu regulèr dirampas senjatanè, Garda Nasional isih diijinakè kanggo nyekel senjata.[4]
8Fèbruari: Pamilihan kang ora dingertèni sapérangan gedhé pendhudhuk, dianakaké ing Paris.[4]
12Januari: Majelis Nasional kang anyar nganakaké sidhang ing Bordeaux; sepertelu saka anggota-anggotané ya iku golongan konservatif kang péngin perang diendeg.[4]
16Januari: Majelis milih Adolphe Thiers minangka Ketua Èksekutif.[4]
26Fèbruari: Traktak (perjanjèn) perdamaian awal antarané Prancis lan Jerman ditandatangi ing Versailles déning Adolphe Thiers lan Jules Favre.[4] Prancis nyerahaké Alsace lan Lorraine wétan marang Jerman lan mbayar ganti rugi 5 milyard francs.[4] Tentara Jerman bakal ditarik sawisé pembayaran dilakokaké.[4] Perjanjèn perdamaian kanthi final ditandatangani ing Frankfurt nalika tanggal 10 Mèi1871.[4]
10Maret: Majelis Nasional ngetokaké peraturan kang ngundur anggoné mbayar utang kang wis ngliwati jadwal (overdue bills); kanti anané peraturan iki pambayaran debit obligasi kang dilakokaké antarané tanggal 13Agustus lan 12November1870 kudu diundur.[4] Hukum mau nyebabapké bangkruté kaum borjuis.[4]
11Maret: Majelis Nasional diundur.[4] Kanti anané keributan ing Paris, dhèwèké ngedegaké Pamerintahané ing Versailles nalika tanggal 20Maret.[4]
18Maret: Adolphe Thiers ngupadaya njaluki sanjata-sanjata ing Paris kanti ngirimaké saradhadhu Prancis (bala reguler), nanging kekancanané karo kaum buruh Paris, dhèwèké nolak perintah Thiers mau.[4][5] Jenderal Claude Martin Lecomte lan Jacques Leonard Clement Thomas dipatèni pasukané dhéwé.[4] Akèh bala kang kanthi damai metu saka Paris, lan liyané tetep manggon ana ing Paris.[4] Amerga kejemé Thiers, Perang Sipil kadadéan.[4]
26Maret1871: Salaha sijiné Dhéwan Kotapraja—Komune Paris—dipilih déning pendhudhuk Paris.[4] Komune kasusun saka para buruh, kang ing antarané dhèwèké wujud anggota Internasional I sarta para anak buahé Proudhon lan Blanqui.[4]
30Maret: Komune ngilangaké wajib militèr lan darurat.[4] Komune mbatalaké pambayaran séwa omah saka Oktober1870 nganti wulan April1871.[4] Ing dina kang padha, wong asing kang kapilih dadi anggota Komune kanthi penuh disahake, amarga “gendéra Komune ya iku gendéra Républik Dunya”.[4]
1April: Komune mretélakaké yèn bayaran paling dhuwur kang ditampa anggota Komune ora olèh ngluwihi 6000 francs.[4]
6April: Guillotine ditokaké déning Batalion 137 Garda Nasional, lan diobong kanthi ramé-ramé déning rakyat.[4]
7April: Nalika 7 April, bala Prancis ngrebut Seine nyebrang liwat Neuilly, ing pérangan ngarep pérangan kulon Paris.[4] Minangka balesan saka Pamaréntah Prancis kang némbak mati para Komunard kang dicekel, Komune ngetokaké pratélan “an eye for an eye (utang getih dibayar getih)”, lan ngancem bales-dendam.[4]
12April: Komune ngukuhaké yèn Tugu Kemenangan kang ana ing Pura Vendome, kang direbut kanthi peksa déning Napoleon sawisé perang taun 1809, kudu dibrukaké minangka simbol chauvinisme.[4]
21-28Mèi: Tentara Prancis mbutuhaké wektu 8 dina kanggo ngentèki kaum buruh, sarta némbaki kaum sipil.[4] Operasi iki dibawahi Marshall MacMahon, kang ahiré dadi Présidhèn Prancis.[4] Puluhan èwu kaum Komunard lan kaum buruh kanti rikat dipatni (kurang luwih 30.000 wong); 38.000 liyané dikunjara, lan 7.000 didèportasi kanthi peksa.[4]
