| Jumiekan Patwa
|
|
|
| Jinaral Infamieshan
|
| Taak ina |
Jumieka, Kasta Riika, Panamaa, San Andres ahn Providensia Ailan a Kolombia
|
| Kantinent |
Di Amorkaz
|
| Fambili |
Wes Atlantik Ingglish Kriyuol
|
| Ofishaliti
|
| Ofishal languij |
Infaamal
|
| ISO 639
|
| ISO 639-1 |
|
| ISO 639-2 |
|
| ISO 639-3 |
jam
|
|
|
Jumiekan Patwa a di nashinal langwij a di konchri a Jumieka. Alduo hIngglish a di hofishal langwij a Jumieka, ahn dehn aal av wa dehn kaal Jumiekan Ingglish, a muosli bakra ahn tapanaaris yu ie wid i ina hofishal sorkl, anles smadi a chrai piiki-puoki fi himpres piipl. Noftaim, Jumiekan piipl muuv bitwiin di braad Patwa ahn Jumiekan Ingglish wen dem de taak, aal iina di siem sentens.
Ischri
Aborijinal dedlef
Di fos piipl wi nuo bout we wehn de liv pan di hailan a di Taino dem, we did taak Arawak langwij. Dehn get waip out likl afta di Panyad dem kech a di hailan wen dehn did a sorch fi Kyatie (Cathay), di lan a guol ina di Iis. So dehn no de bout lang inof fi hinfluens di divelopment a Jumiekan Patwa. Di fyuu wod we dehn dedlef gi wi a laik orikien, kasaava, Liganii, amok, kalalu ahn guaava. Di niem a di konchri kom fram di Aborijinal wod Zhiemaka (Xaymaca). Dat miin "lan a wud an waata".[1]
Panish an Puotigiiz Influwens
Di Panish dem dehnself nehn lef moch muo dan fyuu wod, laik pasiero frahn pasajero, ahn eskobiich frahn escabechar. Plies-niem laik Sivil, hUocho Rayas, Raya Kuoba, Raya Byuuno ahn Puoto Siiko maak dehn paas. Aalduo di Puotigiiz neba ruul Jumieka, dehn wehn go aal bout Afrika ahn di Kyaribiyan chruu di Migl Pachiz a chried sliev. Fi dem wod pequeno a di harijin fi di Jumiekan wod pikanini an aala di difrant difrant vorzhan a i we yu kyahn fain ina hada Kriol ahn pijin langwij. Wi get gizaada frahn guisado ahn palaava frahn palavra. Di Panish ahn Puotigiiz Juu dem alaik flai kom a Jumieka fi hekskiep di hIngkwizishan ahn som kom frahn Surinam ahn hada hels paat a di Kyaribiyan tu. Dehn gi wi niem laka Lindo, Liivi (Levy), Dacasta (Dacosta), Gyaasha (Garcia)ahn Agilar (Aguilar).
Di British Tamp
Chuu dehn nehn a du so wel fi kanchruol di Nyuu Wol gens di Panish dem, sohn hInglish admiral disaid se dem a go tek we Jumieka fi hAliva Kramwel (Oliver Cromwell) no tuu bex wid dem. Di Panish dem nehn hekspek fi get atak so dehn nehn pripier nontaal, so a dat mek nof a dem ron we go a Kyuuba. Som a dehn sliev tek di hapachyuuniti fi ron go op ina di il dem fi jain di Maruun dem. Frahn dem taim de, hIngglish tek ruut, an di suolja ahn siela dem taat fi tiich i. Aafa dat, di sekla dem wehn tiich i tu, wid dehn uovasia, buk-kipa, hindencha saabant ahn mishineri dem. Som a demaya taak difrant riijanal British daiyalek an a so wi get di Skatish ahn hAirish influwens.
We Jumieka Taak Kom Fram
Di linggwis dem kliem se "pyuor" Jumiekan, we yu fain muosli a konchri, wid riijanal difrans, a wahn mikscha a sebmtiint senchri hIngglish ahn Wes Afrikan langwij, (muosli Chui), kanschrokshan ahn vokyabileri, wid som Panish ahn Puotigiiz iin de tu fi wahn nais miksop. Di haksent ahn tuon a vais kom frahn Skatish ahn hAirish. Bies pan di ischri a Jumieka, dis shudn sopraizn sins di bolk a di papilieshan disen frahn sliev we kom frahn Wes Afrika, we di Panish dem bring kom, den dem lorn Ingglish frahn dehn British uona, bakra, hadvenchara, ahn mishaneri.
Di Stietos a Patwa Rait Ya Nou
A guda faiv miliyan piipl (dat inkluud di papilieshan a Jumieka an di daiyaspora), taak Jumiekan ina wan faam ar di hada. Laka eni hada livin langwij, i chienj ahn kantinyu fi chienj uoba taim. Mosi honggl fyuu houl-taima baka bush a konchri, ar dem de we kot aaf frahn waa gwaan a yaad chuu dem de a farin kyaahn chat di braad Patwa, ar wa dem kaal Uol ar Klasikal Jumiekan.[2] Di majariti a piipl we taak Patwa taak sitn we de somwe ina di migl a di spekchrom. Dehn haalwiez a mek-op nyuu wod laka aatikal ahn tapanaaris, ar a bara wod laik bling-bling fram hada langwij chuu muo piipl kyahn go a farin nou an a komyuunikiet wid dem hilekchranik divais. Di langwij wi chienj bot i n'aa go ded far i tek iin eni nyuu wod an Jumiekanaiz i. So lang az Jumiekan kantinyu fi taak di siem wie, dehn n'aa go tap tek i siem Ingglish ahn ton i ina dem uona langwij. Aal nou, no govament aatariti no waahn mek i ofishal. No mata umoch dehn waahn sopres i, a hit Jumieka piipl wi haalwiez taak. I don du aredi. A dem langwij muo dahn heniting els set dem apaat az wahn piipl.
Grama
Noun
Laka ina hIngglish, noun no chienjop fi suut nomba, kies nar jenda. Demaya shuo adawaiz ar di kanteks wi tel yu.
Pluural
- Pluuralaizieshan fala di dairek patan we de ina nof Wes Afrikan langwij:
- noun + 3d porsn pluural pruonoun
- pus + dem > pus dem
- Adawaiz, pluural indikiet bai kualifaya ar kantex:
- wan bwai > tuu bwai
- som bwai > some boys
demde bwai > those boys
di bwai dem > nof bwai
- Som wod kip dehn Ingglish pluural faam fi buot singgyula ahn pluural:
wahn ans > nof ans
wan flowaz > six flowaz
wahn shuuz > bier shuuz
wan brejrin > som brejrin
Pruonoun
mi
yu
im/ihn | shi* | i
wi
unu
deh
*Yu av som piipl we no shuo di difrans bitwiin man ahn uman wid pruonoun; dehn dis se im / ihn, aal wen dem a taak bout uman.
Pozeshan
mi - fimi
yu - fiyu
im/ihn | ar | i - fiim/fiar/fiit
wi - fiwi
unu - fiunu
dem - fidem
Ditormina
wahn/wan
di
dis/disya
dat/datde
dem(a)ya
demde
som
heni
hebri
haal
non
Intaragativ
(a)-uu
(a)-uufa
(a)-wa/a-wara
(a)-wich
(a)-wen
(a)-wa mek/sieka wa
(a)-we/we paat/wich paat
(a)-ou
Pripozishan
(pan) tap a
andaniit
said a
front a
bak a
iina
outsaid a
insaid a
kraas fram
uova
anda
bitwiin
