Swahili | |
---|---|
Kiswahili | |
Patubo iti | Burundi, Komoros (a kas Komoras), Demokratiko a Republika ti Kongo, Kenya, Mayotte (kaaduan a kas ti Komoras), Mozambique, Oman, Rwanda, Somalia (a kas Kibajuni ken Chimwini), Tanzania, Uganda[1] |
Patubo a mangisasao | 800,000 (2006)[2] 40 a riwriw ti L2 a mangisasao[2] |
Niger–Kongo?
| |
Latin, Arabiko | |
Opisial a kasasaad | |
Opisial a mangisasao | Kappon ti Aprika![]() ![]() ![]() ![]() |
Nagalagad | Baraza la Kiswahili la Taifa (Tanzania) |
Kodkodigo ti pagsasao | |
ISO 639-1 | sw |
ISO 639-2 | swa |
ISO 639-3 | swa – inklusibo a kodigoAgmaymaysa a kodkodigo: swc – Kongo Swahiliswh – Aplaya Swahili |
Linguaesperio | 99-AUS-m |
![]() Ti lugar a mangisasao iti Swahili | |
Ti pagsasao a Swahili wenno Kiswahili ket maysa a pagsasao a Bantu nga insasao dagiti nadumaduma a grupo ti etniko nga agtataeng kadagiti nadumaduma a lugar iti aplaya ti Kanal Mozambique manipud iti akin-amianan a Kenya aginggana iti akin-amianan a Mozambique, a mairaman ti Is-isla ti Komoros.[3] Isasao pay daytoy dagiti grupo ti minoridad nga etniko iti Somalia. Uray no lima a riwriw a tattao ti agsasao iti Swahili a kas ti nakayanakan a pagsasaoda,[4] daytoy ket naus-usar a kas maysa a lingua franca iti kaaduan ti Daya nga Aprika, a kayatna a sawen ket ti dagup a bilang dagiti mangisasao ket nasurok a 60 a riwriw.[5] Ti Swahili ket agserserbi a kas maysa a nailian, wenno opisial a pagsasao, kadagiti lima a pagilian: ti Tanzania, Kenya, Uganda, ti Komoros ken ti Demokratiko a Republika ti Kongo.
Adda dagiti bolabulario a Swahili a naala manipud iti Arabiko babaen it ad-adu ngem duapulo a siglo a pannakaiyasidegan dagiti agsasao ti Arabiko a nagtataeng idiay aplaya ti abagatan a daya nga Aprika. Daytoy ket naginaynayon pay kadagiti Persiano, Aleman, Portuges, Ingles, ken Pranses a balikas iti bokabulariona babaen ti pannakaiyasasidegna kadagiti napalabas a lima a siglo.
Dagiti eskolar ket awananda iti makaanay a pakasaritaan wenno arkeolohiko nga ebidensia tapno mangpalubos kaniada a mangibaga ti pudno a petsa ken lugar a rimsuaan ti pagsasao a Swahili wenno ti Swahili a kultura. Nupay kasta, daytoy ket naipampanunotan a ti tattao nga agsasao ti Swahili ket simmakupda kadagiti agdama a teritorio, a mangkepkep ti Taaw Indiano, a nanipud idi kasakbayan ti 1000 A.D. Dagiti Arabo nga agtagtagilako ket ammoda nga adaanda iti nawatiwat a pannakaiyasideg ti aplaya a tattao manipud iti saan a naladladaw ngem maika-6 a siglo A.D., ken ti Islam ket nangrugrugi a naiwarwaras idiay igid nga Aplaya ti Daya nga Aprika manipud idi saan a naladladaw ngem maika-9 a siglo.
Dagiti tao manipud idiay Oman [7] ken idiay Golpo ti Persia Persian ket nagtaengda idiay Purpuro ti Zanzibar, a nangtulong daytoy ti panakaiwaras tiIslam ken ti pagsasao a Swahili ken kultura nga adda dagiti nangruna paglakuan ken sentro ti kultura nga ad-adayo ngem ti Sofala (Mozambique) ken Kilwa (Tanzania) iti abagatan, ken Mombasa ken Lamu idiay Kenya, Barawa, Merca, Kismayo ken Mogadishu (Somalia) iti amianan, ti Is-isla ti Komoros ken akinamianan a Madagascar idiay Taaw Indiano.
Nagrugi idi agarup a 1800, dagiti agturturay ti Zanzibar ket nagurnosda panaglaklako a panagbanbaniaga idiay kaunegan ti nangruna a daga, aginggana kadagiti nadumaduma a danaw idiay Rengngat ti Daya nga Aprika ti kontinente. Dagitoy idi ket nangipatakderda kadagiti permanente a dalan ti panaglaklako, ken dagiti agsasao ti Swahili nga aglaklako ket nagtaengda kadagiti pagsardengan kadagiti igid ti baro a dalan ti paglaklakuan. Para idi kaaduan, daytoy a pamay-an ket saan a nangiturong ti napudno a kolonisasion. Ngem ti kolonisasion ket rimsua idiay laud ti Danaw Malawi, a tattan ket ti Probinsia ti Katanga ti Demokratiko a Republika ti Kongo, a nangited ti adu a nagbalbaliw a dialekto.
Ti kasapaan nga ammo a dokumento a naisurat iti Swahili ket dagiti surat a naisursurat iti Kilwa idi 1711, iti Arabiko a sinuratan. Dagitoy ket naipatulod idiay Portuges ti Mozambique ken dagiti lokal a kumaduaanda. Dagiti kasisigud a surat ket naipreserba tattan idiay Naipakasaritaan nga Arkibo ti Goa, India.[8] Ti sabali pay a taga-ugma a naisurat a dokumento ket ti maysa nga epiko a daniw iti Arabiko a sinuratan a natituloan ti Utendi wa Tambuka (Ti Pakasaritaan ti Tambuka); daytoy ket napetsado ti 1728. Nupay kasta, ti sinuratan a Latin ket nagbalin nga isu ti pagalagadan babaen ti impluensia dagiti kolonial a bileg ti Europa.