Crioulo caboverdiano 'kriolu, kriol' | ||
---|---|---|
Pronuncia: | /kɾiˈolu/, /kɾiˈol/ | |
Falado en: | Cabo Verde e en comunidades emigradas en diversos países. | |
Total de falantes: | 926.078[1] | |
Posición: | non está entre as 100 máis faladas | |
Familia: | Linguas Crioulas Crioulo de base portuguesa Crioulos Afro-portugueses Crioulos da Alta-Guiné Crioulo caboverdiano | |
Status oficial | ||
Lingua oficial de: | Ningún Estado. Discútese actualmente a súa posíbel oficialización en Cabo Verde. | |
Regulado por: | Dicionarios e Gramáticas | |
Códigos de lingua | ||
ISO 639-1: | --
| |
ISO 639-2: | --- (B) | cpp (T) |
SIL: | KEA
| |
Mapa | ||
Status | ||
O caboverdiano é unha lingua crioula de base lexical portuguesa que se fala no arquipélago de Cabo Verde.
O crioulo da illa de Santiago, comunmente coñecido por kriolu ou badiu, fálase na principal illa do arquipélago e é o usado na capital do país, a cidade da Praia. Dentro do crioulo de Santiago é posíbel distinguir aínda entre as variantes rural e urbana, sendo a segunda a que ten maior influencia do portugués contemporáneo.
O crioulo de San Vicente e da "capital cultural de Cabo Verde", Mindelo divulgouse a través dos poemas de Sérgio Frusoni. Polo seu lado, o crioulo da Braba coñécese a través das mornas de Eugénio Tavares, o crioulo de Santo Antón polos contos de Luís Romano de Madeira Melo e o crioulo do Fogo pola colectánea de contos de Clews Parsons.
O arquipélago de Cabo Verde estaba deshabitado ata que foron poboadas por colonos portugueses a fins do século XV, concretamente en Santiago e Fogo, en 1513 habitaban esas illas 126 homes brancos, 4 mulleres brancas, e 16 mulleres africanas e 16 homes africanos, a fins dese século eran 15.000, nun 80% escravos, unha variedade crioula desenvolveuse moi rapidamente primeiro como un pidgin. As illas de Barlovento poboáronse máis tarde e nelas a proporción de brancos foi maior polo que o produto da crioulización distanciouse en menor grao do superestrato.
No caso do crioulo de Santiago, o único que foi suficientemente estudado, temos que máis do 90% do vocabulario derívase do portugués, sendo o restante de orixe africana. No entanto, a considerábel erosión a que a maioría das palabras foi suxeita e, principalmente, as significativas diferenzas gramaticais tornan extremamente difícil a un falante nativo de portugués estabelecer unha conversación, mesmo básica.
Actualmente existe unha convención ortográfica, recoñecida oficialmente polo goberno, chamada ALUPEC que significa "Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo-Verdiano", en crioulo, "Alfabetu Unifikadu pa Skrita di Kabuverdianu", utilizando o alfabeto latino. Ten 23 letras e catro dígrafos: A B S D E F G H I J DJ L LH M N NH N O P K R T U V X TX Z. O ALUPEC representa un compromiso entre unha ortografía fonemática e a ortografía portuguesa utilizada tradicionalmente para escribir o crioulo.
Para superar estes problemas, algúns autores, como Manuel Veiga, defenden un proceso de estandardización dos crioulos do Barlavento en torno da variante de San Vicente e outro proceso de homoxeneización nas illas do Sotavento, tendo o crioulo de Santiago por base. Así sendo, o crioulo cabo-verdiano tería dúas variantes oficiais.
Actualmente só o portugués se ensina nas escolas cabo-verdianas e, como linguas estranxeiras, tamén o francés e o inglés. Un pequeno inquérito estudantil levado a cabo en 2.000 alumnos do 12º ano de catro escolas secundarias públicas de San Vicente e de Santo Antón revelou pouca receptividade ao uso do crioulo nas aulas. A razón principal é que o crioulo é unha lingua de uso privado na vida cotiá. Mais, así que unha conversa se torna formal ou oficial, a lingua portuguesa é sempre a preferida.
O caboverdiano foi declarado lingua nacional en 1975 despois da independencia do arquipélago mais malia o crioulo ser a lingua materna de case toda a poboación de Cabo Verde, o portugués aínda é a lingua oficial. Como a lingua portuguesa é utilizada na vida cotiá (na escola, pola administración pública, en actos oficiais etc.) o português e o crioulo viven nun estado de diglosia[2]. En consecuencia desta presenza xeneralizada do português, rexístrase un proceso de descriolización en todas as variantes dos crioulos cabo-verdianos.
Fíxese neste texto ficticio:
Crioulo de Santiago | Crioulo de São Vicente | Crioulo de São Nicolau | Crioulo de Santo Antão | Crioulo do Fogo | Galego |
---|---|---|---|---|---|
Es fla-m’. [ezflɐ̃] | Es dzê-m’. [eʒdzem] | Es faló-m’. [ezfɐlɔm] | . | . | Eles dixéronme. |
Bu ka ê bunitu. [bukɐebunitu] | Bô n’ ê b’nit’. [bonebnit] | Bo ka ê b’nit’. [bokɐebnit] | Bô n’ê b’nit’. [bonebnit] | . | Tu non es bonito. |
Nau, ka [nɐw] [kɐ] | Não, nê, ka [nɐ̃w] [ne] [kɐ] | Ka [kɐ] | Ên’, nõ, n’ [en] [nõ] [n] | . | Non |
M’ ka sâbi. [ŋˌkɐˈsɐbi] | M’ ka sabê. [mˌkɐsaˈbe] | M’ ka sabê. [mˌkɐsaˈbe] | Mi n’ séb’. [ˌminˈsɛb] | . | Eu non sei. |
Modi ki bu txôma? [mɔdikibuʧomɐ] | Manê qu’ê bo nom’? [mɐnekebonom] | Qu’manê qu’ê bo nom’? [kmɐnekebonom] | Menê qu’ê bo nom’? [menekebonom] | Cumodê qu’ê bu nomi? [kumodekebunomi] | Como te chamas? |
Bu pôdi djudâ-m’? [buˌpodiʤuˈdɐ̃] | Bo podê ij’dá-m’? [bopoˌdeiʒˈdam] | Bo podê j’dó-m’? [bopoˌdeʒdˈɔm] | Bo podê j’dé-m’? [bopoˌdeʒdˈɛm] | Bu podê djudâ-m’? [bupoˌdeʤuˈdɐ̃] | Podes axudarme? |
Djôbi li! [ˈʤobiˌli] | Oiá li! [oˈjaˌli] | Odjâ li! [oˈʤɐˌli] | Oá li! [oˈaˌli] | Djobê li! [ʤoˈbeˌli] | Olla aquí! |
M’ sa ta kánta. [ŋˌsɐtaˈkãtɐ] | M’ ti ta kantá. [mˌtitɐkɐ̃ˈta] | M’ ta ta kantâ. [mˌtɐtɐkɐ̃ˈtɐ] | . | M’ sta kantâ. [ŋˌstakɑ̃ˈtɐ] | Estou a cantar. |
El kánta. [elˈkãtɐ] | El kantá. [elkɐ̃ˈta] | El kantâ. [elkɐ̃ˈtɐ] | . | El kantâ. [elkɑ̃ˈtɐ] | El/ela cantou. |
Mudjêr [muʤeɾ] | Am’djêr [amʤeɾ] | . | Miêr. [mjeɾ] | . | Muller |
Pamodi? [pɐˈmɔdi] | ’Mód’ quê? [mɔdˈke] | . | Pequê? [peˈke] | Pamodê? [pɑmɔˈde] | Por que? |
Skrebi [ˈskɾebi] | Skrevê [ʃkɾˈve] | . | . | . | Escribir |
Góssi [ˈɡɔsi] | Grinhassim [ɡɾiɲɐˈsĩ] | . | . | Gossim [ɡoˈsĩ] | Agora |
Porku [poɾku] | Tchuk’ [ʧuk] | . | . | . | Porco |
Conxi [ˈkõʃi] | Conxê [kõˈʃe] | . | . | . | Coñecer |
Dêxa [ˈdeʃɐ] | D’xá [ʧa] | . | . | Dixâ [diˈʃɐ] | Deixar |
Dixâ-m’ em pás! [diˌʃɐ̃ẽˈpas] | D’xá-m’ s’segód’! [ˌʧamsseˈgɔd] | . | D’xé-m’ s’segód’! [ˌʧɛmsseˈgɔd] | . | Deixame en paz! |
Dóxi [dɔʃi] | Doç’ [dos] | . | . | . | Doce |
Bôta [ˈbotɐ] | B’tá [pta] | . | . | Botâ [boˈtɐ] | Pór, tirar |
Xuju [ʃuʒu] | Suj’ [suʒ] | . | . | . | Suxo |
Ôbi [ˈobi] | Uví [uˈvi] | . | . | Ubí [uˈbi] | Ouvir |
Flâ [flɐ] | Dzê [dze] | Falâ [fɐlɐ] | Dzê [dze] | Frâ [fɾɐ] | Dicir |
Pâpia [ˈpɐpjɐ] | Falá [fɐˈla] | Papiâ [pɐˈpjɐ] | Falá [fɐˈla] | Papiâ [pɐˈpjɐ] | Falar |
Kulpa [kulpɐ] | Kulpa [kulpɐ] | . | . | Kurpa [kuɾpɐ] | Culpa |
Nhôs amigu [ɲozɐmigu] | B’zôt’ amig’ [bzotɐmiɡ] | . | B’zôt’ emig’ [bzotemiɡ] | . | O voso amigo |
Bira [ˈbiɾɐ] | V’rá [vɾa] | . | . | Birâ [biˈɾɐ] | Virar |
Sukuru [sukuru] | Skur’ [ʃkur] | . | . | . | Escuro |
Karu [kaɾu] | Kórr’ [kɔʀ] | . | . | Karru [karu] | "Carro" (automóbil) |