Dream Gaelach in Éirinn na meánaoise ba ea na Ciannachta. Mhaígh siad gur de shliocht Taidhg mhic Céin iad. Feictear iad ar dtús i bhfoinsí stairiúla den 6ú haois. Bhí a gcuid críoch le fáil anseo is ansiúd ar an oileán, san áireamh Magh Breá agus Oirialla. Slogadh dreamanna Chiannacht de réir a chéile i ríochtaí eile isteach.
Tugann David Sproule le fios nach raibh ach trí dhream ann i luathstair na hÉireann a raibh an iarmhír -acht ina n-ainmneacha acu, mar atá na Connachta, na hEoghanachta agus na Ciannachta féin.[1] Deir sé:
Glacann Paul Byrne leis an hipitéis seo,[3] agus molann sé:
Mhaígh na Ciannachta gur shíolraigh siad ó Thadhg mac Céin, a dúradh gur gharmhac Ailealla Ólom na Mumhan é. Meastar gurbh é Tadhg sinsear na Luigni agus na Gailenga, treibheanna lonnaithe i lár agus iarthar na tíre".[4] Insítear scéal ghabháil chríocha Bhreá ag Tadhg sa seanscéal Cath Crinna den 9ú haois b'fhéidir.[5][6][7]
Is féidir cuid d'eachtraí na gCiannacht stairiúil a rianaigh sna hannála Éireann.[8][9] Feictear iad faoin mbliain 535 nuair a cloíodh iad i mbun chogaidh ag an Luachair Mór (idir na hainmneacha An Ainí agus An Bhóinn) gar do Dhamhliag ag Túathal Máelgarb.[10]
Bhí na Ciannachta fós neamhspleách sa 9ú haois. Buaileadh go dona iad i gCath Imblech Pich (Imleach Bheagáin gar do Cheanannas) sa bhliain 688 ag Niall mac Cearnaigh, rí na mBreá.[11] I ndiaidh na cliste seo, chaill siad a neamhspleáchas raibh ó dheas den Bhóinn in oirdheisceart Bhreá, agus luaitear iad mar Ard Ciannachta as sin amach.
Sa bhliain 742, thosaigh Conaing mac Amhalaí, rí Thuaisceart Bhreá den tSíol Aodha Sláine, an teideal rí Ciannacht a úsáid, an chéad as seachtar a rinne amhlaidh.[12] In am trátha, chloígh Uí Chonaing an cheantar agus thóg isteach i mBreá é, ag coinneáil dóibh féin an teideal úd.
Deir Byrne:[13]
I measc ghéaga na gCiannacht, tá:
Meastar gur mórphearsa é Cianán i saol luathCríostaíochta na hÉireann. Deirtear go raibh a chill i nDámhliag ar an gcéad chill tógtha le cloch in nÉirinn. Insítear i nAnnála Uladh go bhfuair sé bás don bhliain 489,[15] ceithre bliana roimh Naomh Pádraig. Níl aon beathaisnéis ar mharthain, ach caomhnaítear roinnt anecdotes, go háirithe sa commentary, Féilire Aonghasa.[16]
Ainm | Teideal | Réimse | Nótaí |
---|---|---|---|
Cronán mac Tiarnaigh | Rí Ciannacht | 571 | Mharaigh sé na comh-Ard-Ríthe, Baotán mac Muircheartaigh agus Eochaidh mac Domhnaill mhic Mhuircheartaigh de Chineál Eoghain.[17] Déanann Annála Uladh tagairt mícheart air mar de Ghleann Geimhin, cé gur de Chiannachta Breá é i ndáiríre.[18] |
Gerthide | 594 | Mac Chronáin is dócha. Cloíodh é ag Cath Eudunn Mhóir i gCiannachta Breá.[19] | |
Cenn Faelad mac Gerthide | Rí Ard Ciannacht | 662 | Maraithe ag Cath Oghamain[20] |
Ultan mac Eraine | Rí Ciannacht | 662 | Maraithe ag Oghamain[21] |
Mael Fuataich mac Eraine | Rí | 662 | Deartháir Ultain |
Doir mac Mael Duib | Rí Ciannacht | fl. 674[22] | |
Dub da Inber | Rí Ard Ciannacht | 688[23] | |
Ailill mac Cenn Faelad | bás 702[24] | Bhí mic leis, Eodus agus Oengus, ríthe beirt. | |
Dub da Chrich | Rí Ard Ciannachta | bás 722[25] | |
Oengus mac Ailillo | Rí Ard Ciannachta | in 737[26] | |
Ailill mac Duib da Chrich | Rí Ard Ciannacht, is amhlaidh | bás 749[27] | De shliocht Chinn Faolaidh |
Cellach mac Cormaic meic Ailillo | Rí Ard Ciannachta | bás 786[28] | |
Muiredach | Rí Ard Ciannachta | bás 855[29] | I dtásc a mhic Tiarnach don bhliain 879, insítear gurbh é episcopus, princepas Droma Inasclainn.[30] |