Beowulf
Jatorria
Sorrera-urteaezezaguna
IzenburuaBeowulf eta Bēowulf
Honen izena daramaBeowulf (en) Itzuli
Ezaugarriak
Genero artistikoaheroic poetry (en) Itzuli eta epopeia
Hizkuntzaanglosaxoiera
Egile-eskubideakjabetza publiko
Deskribapena
Honen parte daNowell Codex (en) Itzuli
Fikzioa
Kontakizunaren tokiaEskandinavia

Beowulf (anglosaxoieraz ˈbeːo̯wʊlf edo ˈbeːəwʊlf, euskaraz hitzez hitz "erle-otsoa" esan nahi duena) poema epiko anglosaxoi anonimo bati ematen zaion izena da, anglosaxoieraz eta bertsokera aliteratiboan idatzia. Orotara 3.182 bertsolerro izanik, hizkuntza horretan idatzitako testurik luzeena da eta poesia anglosaxoiaren corpus osoaren ehuneko 10 osatzen du.

Epopeia gisa daukan inportantzia, saxoierazko Nibelungenlied (Nibelungoen eraztuna), gaztelaniazko El Cantar del mio Cid, frantsesezko Errolanen kantua eta irlanderazko Lebor Gabála Érenn (Irlandako konkisten liburua) lanen parekoa da.

Testuinguru historikoa

Olerkiaren gertakariak VI. mendean zehar garatzen dira, eta ez dute pertsonaia Ingelesik aipatzen. Kontaturiko istorioak mitologia, historia, fikzio zein kondairazko elemetuak barneratzen ditu; Beowulf bera, bere garaikideak diren eskuizkribu anglo-saxoietan aipatzen ez den arren, hauetan (gehienbat jatorri eskandinaviarrekoak) agertzen diren pertsonaiak olerkian zehar erabiliz. Bai pertsonaiak (Healfdene, Hroðgar, Halga, Hroðulf, Eadgils eta Ohthere), bai klanak (Scylding, Scylfing eta Wulfing) baita gertakizun batzuk (Vänern Lakuko Izotzeko Gudua, esaterako).[1][2]

Autore eta datazioa

Egilearen izena ez da ezagutzen, eta idatzi zeneko garaiaren inguruan adituen artean eztabaidak egon dira.[3] Adituek K. o. VIII. mendetik XII. mendera arteko datak ematen dituzte.[4][5]

Eskuizkribua

Lanak Nowell kodexean, Cotton Vitellius A. XV izeneko eskuizkribuaren bigarren bolumen iraun du.[6] Eskruizkribu hau lau olerkigintza anglo-saxoi eskuizkribu nagusietako bat da; San Kristoferren Bizitzaren (The Life of Saint Christopher) lehen fragmentua, Ekialdeko Mirariak (The Wonders of the East),[7] Alexandro Handiaren Gutuna Aristotelentzat (Epistola Alexandri ad Aristotelem),[8] Beowulf, eta Judith lanak barneratzen dituelarik. Baina, Beowulfen olerkiak garaturiko fama dela eta, Beowulf eskuizkribua bezala ere ezagutzen da.

Britainiar Liburutegian gordeta dago, Cotton bildumarekin batera.[9][10][11] 1731an izandako sute batean, eskuizkribuaren orri batzuk hondatu ziren.[12][13]

Laburpena

Istorioa bi zati nagusitan dago bereizia: Lehenengo zatian, Beowulf heroi gauta Danimarkako Heorot herrira doa, Hroðgar daniarren (edo juto izenekoen) erregeak deituta, bertakoak babestera Grendel izeneko munstro izugarri baten erasoetatik. Grendel hil ondoren, honen ama hiltzen du, ezpata miragarri baten laguntzaz. Hirugarren zatia Beowulfen zahartzaroan gertatzen da, gauten errege delarik. Beowulfek Herensuge handi bat garaituko du, baina bera ere herensugearekin batera hilko da. Bere gorpuari su eman eta errautsak itsasertzean jartzen dituzte, herensugeak bere leizean gordetzen zituen altxorren ondoan.

Pertsonaiak

Beowulfen aipaturiko tribuen mapa (VI. mendea), Beowulfek Heorotera eginiko bidaia irudikatuz.[14][15][16]

Tribu eta klanak

Pertsonaiak

Herri-kulturan

Telebista

Zinema

Erreferentziak

  1. Grigsby, John. (2005). Beowulf & Grendel : the truth behind England's oldest myth. Watkins ISBN 1-84293-153-9. PMC 61177107. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  2. Carruthers, Leo M.. (1998). Beowulf. Didier Érudition ISBN 2-86460-347-0. PMC 40563580. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  3. (Ingelesez) Frank, Roberta. (2007-10). «A Scandal in Toronto: "The Dating of "Beowulf" " a Quarter Century On» Speculum 82 (4): 843–864.  doi:10.1017/S0038713400011313. ISSN 0038-7134. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  4. Kiernan, Kevin S.. (1996). Beowulf and the Beowulf manuscript. (Rev. ed. argitaraldia) University of Michigan Press ISBN 0-472-08412-7. PMC 35243440. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  5. Tolkien, J. R. R.. (1997). The monsters and the critics, and other essays. HarperCollins ISBN 0-261-10263-X. PMC 60380802. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  6. «Digitised Manuscripts» www.bl.uk (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  7. Orchard, Andy. (2003). Pride and prodigies : studies in the monsters of the Beowulf-manuscript. ISBN 978-1-4426-5709-0. PMC 903968113. (Noiz kontsultatua: 2022-08-19).
  8. Doufikar-Aerts, Faustina. A Letter in Bits And Pieces: the ePistoLA ALexAndri Ad AristoteLem ArABicA. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  9. A Beowulf handbook. University of Nebraska Press 1997 ISBN 0-8032-1237-2. PMC 35262500. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  10. Beowulf : a new verse translation. Broadview Press 2000 ISBN 0-585-28178-5. PMC 45728489. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  11. «Manuscripts and archives» The British Library (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  12. Kirk, Dobbie, Elliott Van. (1953). Beowulf, and Judith. Columbia University Press (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  13. Kiernan, Kevin S.. (1996). Beowulf and the Beowulf manuscript. (Rev. ed. argitaraldia) University of Michigan Press ISBN 0-472-08412-7. PMC 35243440. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  14. Chickering, Howell D. (1977). Beowulf (dual-language ed.). New York: Doubleday.
  15. Newton, Sam. (1993). The origins of Beowulf and the pre-Viking kingdom of East Anglia. D.S. Brewer ISBN 0-585-16288-3. PMC 44958438. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  16. «Old English Translator» www.oldenglishtranslator.co.uk (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  17. «Wayback Machine» web.archive.org 2005-04-11 (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  18. a b The Oxford classical dictionary.. (Fourth edition. argitaraldia) 2012 ISBN 978-0-19-954556-8. PMC 779530090. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  19. (Ingelesez) «3. THE KINGDOM OF THE GEPIDS» mek.oszk.hu (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  20. (Ingelesez) Olson, Oscar Ludvig. (2005(e)ko ots. 2(a)). [https://www.gutenberg.org/ebooks/14878 The Relation of the Hrólfs Saga Kraka and the Bjarkarímur to Beowulf A Contribution To The History Of Saga Development In England And The Scandinavian Countries. ] (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  21. (Suedieraz) «973-974 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 10. Gossler - Harris)» runeberg.org 1909 (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  22. Gardner, Jennifer. The Peace Weaver: Wealhþēow in Beowulf. Diss. Western Carolina University. March 2006.
  23. Campbell, James. (1982). The Anglo-Saxons. Cornell University Press ISBN 0-8014-1482-2. PMC 8675568. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
  24. Thorpe, Anglo-Saxon Poems, p. 48
  25. Heyne, Beowulf, pp. 129, 228, s.v. "genga"; p. 298, s.v. "scadu-genga"
  26. Joan Hugo van Bolhuis, De Noormannen in Nederland, Volume 2, p. 25
  27. Nerman, Birger (1925). Det svenska rikets uppkomst. Stockholm: Generalstabens litografiska anstalt.

Kanpo estekak

Wikitekan badira testuak, gai hau dutenak:
[[:s:(({1))}|Beowulf]]