Ar maraton a zo ur redadeg war-droad, 42,195 km an hirder anezhi. Lod eo an diskiblezh-mañ eus ar redadegoù hir en atleterezh.
Krouet e oa bet ar maraton da geñver ar C'hoarioù olimpek hañv 1896 a oa bet dalc'het en Aten (Gres), diwar mennozh ar prederour gall Michel Bréal. Anv a oa da gounaat mojenn ar c'hannader henc'hresian Pheidippídes en divije redet eus Marathon betek Aten evit degas keloù eus an trec’h ouzh ar Bersed e -490 (kentañ brezel medek). Berr warnañ oc'h erruout en Areopagos e vije aet da Anaon goude bezañ dibunet e gemennadenn. Redet e veze ar gevezadeg war-dro 40 km a-raok na voe reolennet he hirder da vat e 1921.
Mil vrudet eo maraton ar C'hoarioù olimpek hañv (bep pevar bloaz), hini Kampionadoù atleterezh ar bed (bep eil bloaz) ha reoù ar World Marathon Major (bep bloaz) : Maraton Boston, Maraton Londrez, Maraton Berlin, Maraton Chicago ha Maraton New York.
Dislavaret e oa bet mojenn Pheidippídes gant an istorour Herodotos : war-lerc’h dilestradeg ar Bersed e Marathon e vije bet kaset Pheidippídes da glask sikour da Sparta, ouzhpenn 220 km alese. Chomet mut Spartaiz e voe ret da soudarded Aten kannañ gant tud eus Plátaia nemetken[1]. Kantvedoù diwezhatoc'h en devoa Ploutarc'hos danevellet e oa, hervez Héraclide du Pont, Thersippos an Eroeus ar gwir gannader met evit an darn vrasañ e oa un Euclès bennak[2] en divije redet, en ur reiñ e vuhez, etre Marathon hag Aten evit kas keloù d'an trec'h[3].
Kentañ tro ma oa bet redet ur maraton olimpek, e 1896 eta, e oa aet ar maout gant ar mesaer gresian Spyrídon Loúis, 2e58’50” e amzer.
Da geñver ar C'hoarioù olimpek 1908, bet dalc’het e Londrez (Bro-Saoz), e oa bet divizet lakaat hirder ar redadeg da 26 mile (douar), da lâret eo 41 608,944 m. Padal, evit ober plijadur da vugale ar familh roueel breizhveuriat a felle dezho arvestiñ ouzh ar genstriverien (un daouzek bennak anezho !) e oa bet graet d’ar maraton loc’hañ eus leton Kastell Windsor. Fentusat tra ! En ur par berr e oa bet dilec’hiet degouezh ar redadeg da White City Stadium, e-tal kichen al logell roueel m’edo Edouarzh VII staliet enni. N’eus forzh ne vefe ket reizh an hirder ken : da viken e vo 26,385 mile, pe 42,195 km. {Histoire du Marathon}
E 1960, an atleter Etiopian Abebe Bikila en devoa gounezet goude redek diarc’hen. Botoù-sport ouzh e dreid ar wech-mañ e oa aet ar maout gantañ e 1964 adarre, tapet rekord ar maraton war un dro e 2e12’11”.
Da geñver ar C’hoarioù olimpek hañv 1984, bet dalc’het e Los Angeles (Stadoù Unanet), e oa savet kentañ maraton evit an atleterezed.
Redet e vez ar maraton e dibenn ar C’hoarioù olimpek, d’an deiz diwezhañ diouzh boaz, ar pezh a ro tro d’an teir medalenn diwezhañ da vezañ deroet e-kerzh al lid-klozañ, dirak an holl atleterien bodet a-benn an degouezh.
Dalc'het eo rekord ar bed – 2e03'38 – gant ar reder kenyan Patrick Makau abaoe ma voe pilet gantañ e Maraton Berlin d'ar 25 a viz Gwengolo 2011[4].
Gwellañ taol-kaer Europa (2e6'36), bet graet gant ar Portugalad António Pinto d'ar 16 a viz Ebrel 2000 e Londrez, a oa bet graet ivez gant an atleter gall Benoît Zwierzchiewski (Benoît Z e lesanv dezhañ) d'ar 6 a viz Ebrel 2003 e Pariz.
Dalc'het eo rekord ar bed ar merc'hed – 2e15'25 – gant ar Vreizhveuriad Paula Radcliffe abaoe he redadeg e Londrez d'an 13 a viz Ebrel 2003.
Souezhusat tra ! Gant ar rederez norvegian Grete Waitz e oa bet pilet rekord ar bed tri bloaz diouzh renk (eus 1978 betek 1980) da geñver Maraton New York a oa bet gounezet ganti nav gwech goude bezañ kemeret perzh unnek gwech ennañ etre 1978 ha 1988.
Gant an Italian Andrea Cionna eo dalc'het rekord ar bed – 2e31'59 – evit ur reder dall (Roma e 2007)[5],[6]. Ernst Van Dyk, Suafrikan anezhañ, a zalc'h rekord ar bed e kador-ruilh (1e18'27 e Maraton Boston e 2004)[7].
Gant ar Breizhveuriad Fauja Singh eo dalc'het rekord ar bed evit un den ouzhpenn 90 vloaz. D'e 92 vloaz, e 2003, e oa aet betek penn ur maraton e Toronto e 5e40'1[8]. D'ar 16 a viz Here 2011, e Toronto ivez, e teuas da vezañ kentañ kantvloaziad oc'h echuiñ ur maraton en 8e25'16[9]. E 1997, ar rederez amerikan Mavis Lindgren a ziazezas ar rekord evit ar merc'hed ouzhpenn 90 vloaz en 8e53'8, e Portland (Oregon)[10].
Sed amañ dindan emdroadur rekord maraton ar bed[11]. A-raok 1925 e veze disheñvel an hirder diouzh an hini a-vremañ, 42,195 km. Gwall alies e oa bet pilet rekord ar bed da geñver ar World Marathon Majors : seizh gwech e Maraton Berlin, teir gwech e Maraton Boston, ha peder gwech e Maraton Chicago, Maraton Londrez ha Maraton New York pep hini anezhe.
Amzer | Atleter | Bro | Lec'h | Deiziad |
---|---|---|---|---|
2e58'50[12],[13] | Spyrídon Loúis | ![]() |
Aten, Gres | 10-04-1896 |
2e55'18 2/5[14] | Johnny Hayes | ![]() |
Shepherd's Bush, Bro-Saoz | 24-07-1908 |
2e52'45 4 | Robert Fowler | ![]() |
Yonkers, Stadoù Unanet | 01-01-1909 |
2e46'52 6 | James Clark | ![]() |
New York, Stadoù Unanet | 12-02-1909 |
2e46'04 6 | Albert Raines | ![]() |
New York, Stadoù Unanet | 08-05-1909 |
2e42'30 | Frederick Barrett | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 08-05-1909 |
2e40'35 | Thure Johansson | ![]() |
Stockholm, Sveden | 31-08-1909 |
2e38'16 2 | Harry Green | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 12-05-1913 |
2e36'06 6 | Alexis Ahlgren | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 31-05-1913 |
2e32'35 8 | Hannes Kolehmainen | ![]() |
Antwerpen, Belgia | 20-08-1920 |
2e29'01 8 | Albert Michelsen | ![]() |
Port Chester, Stadoù Unanet | 13-10-1925 |
2e27'49 | Fusashige Suzuki | ![]() |
Tokyo, Japan | 31-03-1935 |
2e26'44 | Yasuo Ikenaka | ![]() |
Tokyo, Japan | 03-04-1935 |
2e26'42 | Son Ki-chong | ![]() ![]() |
Tokyo, Japan | 03-11-1935[15] 15-08-1945 |
2e25'39 | Suh Yun-Bok | ![]() |
Maraton Boston, Stadoù Unanet | 19-04-1947 |
2e20'43[16] | James Peters | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 14-06-1952 |
2e18'41[16] | James Peters | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 13-07-1953 |
2e18'35[16] | James Peters | ![]() |
Turku, Finland | 04-10-1953 |
2e17'40[16] | James Peters | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 26-07-1954 |
2e15'17[16] | Sergei Popov | ![]() |
Stockholm, Sveden | 24-08-1958 |
2e15'17[16] | Abebe Bikila | ![]() |
Roma, Italia | 10-09-1960 |
2e15'16[16] | Tōru Terasawa | ![]() |
Beppu, Japan | 17-02-1963 |
2e14'28[16] | Leonard Edelen | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 15-07-1963 |
2e13'55[16] | Basil Heatley | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 13-07-1964 |
2e12'12[16] | Abebe Bikila | ![]() |
Tokyo, Japan | 21-10-1964 |
2e12'00[16] | Morio Shigematsu | ![]() |
Polytechnic Marathon, Bro-Saoz | 12-06-1965 |
2e09'37[16] | Derek Clayton | ![]() |
Maraton Fukuoka, Japan | 03-12-1967 |
2e08'34[16] | Derek Clayton | ![]() |
Antwerpen, Belgia | 03-05-1969 |
2e08'18[16] | Robert de Castella | ![]() |
Maraton Fukuoka, Japan | 06-12-1981 |
2e08'05[16] | Steve Jones | ![]() |
Maraton Chicago, Stadoù Unanet | 21-10-1984 |
2e07'12[16] | Carlos Lopes | ![]() |
Maraton Rotterdam, Izelvroioù | 20-04-1985 |
2e06'50[16] | Belayneh Dinsamo | ![]() |
Maraton Rotterdam, Izelvroioù | 17-04-1988 |
2e06'05[16] | Ronaldo da Costa | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 20-09-1998 |
2e05'42[16] | Khalid Khannouchi | ![]() |
Maraton Chicago, Stadoù Unanet | 24-10-1999 |
2e05'38[16] | Khalid Khannouchi | ![]() |
Maraton Londrez, Bro-Saoz | 14-04-2002[17] |
2e04'55[16] | Paul Tergat | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 28-09-2003 |
2e04'26 | Haile Gebreselassie | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 30-09-2007 |
2e03'59 | Haile Gebreselassie | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 28-09-2008 |
2e03'38 | Patrick Makau | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 25-09-2011 |
Amzer | Atleter | Bro | Lec'h | Deiziad |
---|---|---|---|---|
3e27'45 | Dale Greig | ![]() |
Ryde, Bro-Saoz | 23-05-1964 |
3e19'33 | Mildred Sampson | ![]() |
Maraton Auckland, Zeland-Nevez | 21-07-1964 |
3e15'22 | Maureen Wilton | ![]() |
Toronto, Kanada | 06-05-1967 |
3e07'26 | Anni Pede-Erdkamp | ![]() |
Waidneil, Alamagn | 16-09-1967 |
3e02'53 | Caroline Walker | ![]() |
Stadoù Unanet | 28-02-1970 |
3e01'42 | Elizabeth Bonner | ![]() |
Maraton Philadelphia, Stadoù Unanet | 09-05-1971 |
2e55'22 | Elizabeth Bonner | ![]() |
Maraton New York, Stadoù Unanet | 19-09-1971 |
2e49'40 | Cheryl Bridges | ![]() |
Culver City, Stadoù Unanet | 05-12-1971 |
2e46'36 | Michiko Gorman | ![]() |
Culver City, Stadoù Unanet | 02-12-1973 |
2e46'24 | Chantal Langlace | ![]() |
Neuf-Brisach, Bro-C'hall | 27-10-1974 |
2e43'54 5 | Jacqueline Hansen | ![]() |
Culver City, Stadoù Unanet | 01-12-1974 |
2e42'24 | Liane Winter | ![]() |
Maraton Boston, Stadoù Unanet | 21-04-1975 |
2e40'15 8 | Christa Vahlensieck | ![]() |
Dülmen, Alamagn | 03-05-1975 |
2e38'19 | Jacqueline Hansen | ![]() |
Eugene, Stadoù Unanet | 12-10-1975 |
2e35'15 4 | Chantal Langlace | ![]() |
Oiartzun, Euskal Herria | 01-05-1977 |
2e34'47 5 | Christa Vahlensieck | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 10-09-1977 |
2e32'29 9 | Grete Waitz | ![]() |
Maraton New York, Stadoù Unanet | 22-10-1978 |
2e27'32 6 | Grete Waitz | ![]() |
Maraton New York, Stadoù Unanet | 21-10-1979 |
2e25'41 3 | Grete Waitz | ![]() |
Maraton New York, Stadoù Unanet | 26-10-1980 |
2e25'28 7 | Grete Waitz | ![]() |
Maraton Londrez, Bro-Saoz | 17-04-1983 |
2e22'43 | Joan Benoit | ![]() |
Maraton Boston, Stadoù Unanet | 18-04-1983 |
2e21'06 | Ingrid Kristiansen | ![]() |
Maraton Londrez, Bro-Saoz | 21-04-1985 |
2e20'47 | Tegla Loroupe | ![]() |
Maraton Rotterdam, Izelvroioù | 19-04-1998 |
2e20'43 | Tegla Loroupe | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 26-09-1999 |
2e19'46 | Naoko Takahashi | ![]() |
Maraton Berlin, Alamagn | 30-09-2001 |
2e18'47 | Catherine Ndereba | ![]() |
Maraton Chicago, Stadoù Unanet | 07-10-2001 |
2e17'18 | Paula Radcliffe | ![]() |
Chicago, Stadoù Unanet | 13-10-2002[18] |
2e15'25 | Paula Radcliffe | ![]() |
Maraton Londrez, Bro-Saoz | 13-04-2003 |