Ar bretzel (diwar an henalamaneg : Brezitella) pe c'hoazh Bretzel, Brezl, hag ivez Breze, Brezn (e Bavaria hag en Aostria), Bretzet pe Bretzga (e Schwabia) pe Bretschl, a zo ur wastell holenet fardet diwar toaz briochenn, dezhi stumm ur skoulm bras. Ur meuz dibar a-orin eus Elzas hag eus Alamagn eo. En Alamagn ez eo arouez ar vouloñjerien abaoe penn-kentañ ar XIV^vet kantved, hag e dielloù' zo e vez lavaret e veze implijet da arouez ar vouloñjerien ken abred hag e 1111 [1]. Marteze a-walc'h ez eo ur bretzel a weler ivez el levr Hortus Deliciarum, bet savet e XII^vet kantved en Elzas. Implijet e vez ivez da arouez ar vouloñjerien en Aostria. Brudet eo ivez ar bretzel er Stadoù-Unanet hiziv an deiz. Gant divroidi alaman ha suis e voe degaset eno en XVIII^vet kantved. Hiziv an deiz e reer ivez breztel eus gwastilli bihan strakus ha goloet gant holen gros a vez debret da vare an digor-kalon.

Fardañ bretzel

Fardet e vez bretzel diwar dour, bleud, holen ha goell. Ouzhpennet e vez ivez bikarbonat soda, ha poultrennet e vez holen gros a-raok lakaat da boazhañ er forn. Ez-hengounel e ranker debriñ ar bretzel an deiz m'eo bet fardet, ha peurliesañ e vez debret asambles gant ur banne bier.

E Norzheuropa

E broioù Norzheuropa e kaver kringle (e Danmark hag e Norvegia, kringla e Sveden hag en Island, rinkeli e Finland, diwar ar ger kozh kringla, a dalvez kelc'h pe gwalenn). Ur seurt gwastell heñvel ouzh ar bretzel eo.

Hag ouzhpenn

• Ar prezidant amerikan George W. Bush a voe lakaet diaes d'an 13 a viz Genver 2002. P'edo o sellout ouzh ur c'hrogad mell-droad amerikan er skinwel e lonkas ur bretzel a-dreuz, ha war-nes e voe da vougañ.

• 
  Bretzel Elzas
• 
  Emgann etre Karnaval ha Lent
  Pieter Brueghel gozh
  Daou vretzel a weler war ar c'harr ruz
• 
  Arouez stal ur bouloñjer en Aostria
• 
  Lein e Bavaria

Liammoù diavaez

• Auntie Anne's® Pretzels: Pretzel History
• Henry B. Kraft, A Swabian Speciality, The stars and stripes, Stuttgart, 4 a viz Genver1958. Diell pdf
• Videoioù ma weler penaos e vez fardet bretzel