Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn.
Johann Wolfgang von Goethe
1828, gmoit vo Joseph Karl Stieler
Untaschrift vom Goethe

Da Johann Wolfgang von Goethe, gadelt 1782 (* 28. August 1749 z Frankfurt am Main; † 22. Meaz 1832 z Weimar), is ois Dichta, Dramatika, Theataleita, Naturwissenschofta, Kunsttheoretika und aa ois Stootsmo oana vo de bekanntatn Vatreta vo da Weimara Klassik. Sei Weak umfosd Gedichtln, Dramen und Prosa-Literatua, oba aa naturwissenschoftliche Obhandlunga. Er guit ois da bedeitendste deitsche Dichda und ois a ganz wichtige Persenlichkeit vo da Wejdliteratua.

Lem

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Jugad

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Goethe sei Voda is da Koasaliche Rat Johann Kaspar Goethe gwen, a Jurist, dea wo oba nix wiakle gorbad hod, sondan seim groussn Vamegn glebd hod. Davo hod nacha aa da Goethe profitiad. Sei Muada Katharina Elisabeth Goethe, gborane Textor, wor de Dochta vo am Stodschuitheiss (Buagamoasta). Da Goethe hod koa Schui bsuacht, sondan is vo seim Vodan und vo Privatlearan in oin wichtign Sochgebietn vo seina Zeid untaricht worn. Ea hod Latein, Griachisch, Franzesisch, Italienisch, Englisch und Hebräisch gleant. Ea hod in seina Jugnd aa Fechtn, Reidn und Danzn gleant. Sei grousse Leidnschoft wor as Zoachna. Fiad Literatua hod a se scho fria intaressiad, voa oim da Homer und da Klopstock hom eam gfoin, aa fias Theata. As domis recht populeare Puppntheata hod eam fasziniad, wo a spoda in "Wilhelm Meisters Lehrjahre" thematisiad hod.

Olle seine Gschwista san schon in jungan Joarn gstoam, mid da Ausnahm vo seina Schwesta Cornelia Friederike Christiane. De Remisch-Katholische Kira hod a scho fria ois "Mischmasch von Irrtum und Gewalt" owglehnt.[1]

Da Jurist

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

1765 bis 1768 hod hod da Goethe z Leipzig Jura studiad. Ea hod se oba meara fia Literatua intaressiad und zan Schreim ogfanga. Ea hod oba fost ois wo a gschriem hod wieda weggagschmissn. Z Leipzig hod a as Restaurant Auerbachs Keller und de Gschichtn vom Faust kena gleant. Auerbachs Keller is im Faust I da oanzig real-existiarade Oat. Wengan schwaarn "Bluadstuaz" (woarscheinle Schwindsucht/Tuberkulose) hod a am End vo 1768 sei Studium untabrocha und is af Frankfurt in sei Ejtanhaus zrugg. Do is a vo seina Muada und seina Schwesta pflegt worn.

Anno 1770 is a af Strassburg ganga, um sei Jura-Studium owzschliassa. 1771 hod da Goethe nacha z Frankfurt in akademischn Grad "Licentia docendi" (Lizenziat) eawoabn, sei Dissertation is nämle weng "Ketzarein" ned ognumma worn. Ea hod nacha a kloans Onwoitsbiro afgmocht oba ois junga Onwoit jedn Foi valoan und hod sei Biro glei wieda zuaspean miassn.

Weimar

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

1775 is da Goethe iwad Schweiz af Weimar kema und do Minister worn. Ea hod do de Charlotte von Stein kenagleant. 1786 bis 1788 is s Goethe af italienische Roas ganga, nacha hod a ois Dichdafiascht z Weimar glebt. Ea hod de Christiane Vulpius kenagleant, de a aba eascht 1806 gheirat. Im Dezemba 1789 is sei Suhn August geboan worn, dea wo ois oanzigs von finf Kinda as Kindesoita iwalebt hod. 1791 hod a de Leitung vom Hoftheata z Weimar ibanomma. Wichtig is in dera Zeit aa de Freindschaft mitm Friedrich Schiller. Zwischn 1806 und 1809 entstengan de Wahlverwandtschaften und a easchte Version vom Faust. 1816 is sei Frau Christiane noch ana lengan Krankheit vastoam.

De ledzn Joar

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Anno 1823 - wia ra se grod easchd vo ana schwaarn Heazkrankheit dahoid ghobt hod - hod a se woarscheinle zan lezdn Moi valiabt. Es wor de 19-jaarige Ulrike von Levetzow, de wo ra mid iara Muada z Koarlsbod kena gleant hod und de wo im 74-jaarign Goethe an Koab gem hod. Um in Frust z vaorbadn hod a af da Hoamroas de Marienbader Elegien gschriem, vialeicht oane vo seine scheenstn Schriftn. In seine lezdn Lemsjoar hod a meara zruggzogn glebt. Ea hod in zwoatn Tei vom Faust fiate gschriem und hod an umfangreicha Briafwexl gfiaht. Da junge Dichda Johann Peter Eckermann hod lange Gspräche midm Goethe dokumentiad und so an Haffa Lemsweisheitn vom Goethe fiad Nochwejd festghoidn.

Ea wor bis z lezd wissnschoftle intaressiad. Es woit beispuisweis unbedingt wissn wia de Pflanzna woxn. No a boar Wocha voa seim Doud hod a diktiad:[2]

„Es interessiert mich höchlich, inwiefern es möglich sei, der organisch-chemischen Operation des Lebens beizukommen, durch welche die Metamorphose der Pflanzen nach einem und demselben Gesetz auf die mannigfaltigste Weise bewirkt wird – allein mir scheint offenbar, daß die durch die Wurzel aufgesogene Feuchtigkeit schon durch sie verändert wird und, wie die Pflanze sich gegen das Licht erhebt. Daher kam der Wunsch, dem Sie so freundlich entgegenarbeiteten, die Luftart, wodurch die Schoten sich aufblähen, näher bestimmt zu sehen.“

Anno 1832 is da Goethe gstoam, woarscheinle an an Heazinfakt. Sei lezda Spruch soi „Mehr Licht!“ gwen sein. Begrom is a in da Weimara Fiaschtngruft. Sei Wohnhaus und sei Goartnhaus z Weimar san inzwischn UNESCO Wejdkuituaeabe worn.

Literarisches Wiakn

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
Af italienischa Roas: Da Goethe in da Campagna vom Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, 1787

As easchde Weak mid dem wo da Goethe bekannt worn is, wor de Tragedie Götz von Berlichingen (1773). Anno 1774 is nacha de Novejn Die Leiden des jungen Werthers aussakema und hod eam mid an Schlog berihmt gmochd. De Gschicht vom Werther, dea wo se in a Frau valiabt hod und se nacha sejm hoamdrahd hod, wor woarscheinle da easchde literarische Bestseller vo da Wejd. Des Weak guit aa ois Initialzindung vom Stuam und Drang, de easchde Stuafa vo da Romantik. Fia seine Zeidgenossn is des aa sei Lem lang sei Haptweak bliem.

In seina easchtn Zeid z Weimar hod da Goethe Wilhelm Meisters Lehrjahre gschriem, sowia de Dramen Iphigenie auf Tauris, Egmont, Torquato Tasso und de Fabe Reineke Fuchs. Wearend seina Freindschoft midm Schiller hod a voa oim Wilhem Meisters Wanderjahre vafossd, sowia de Idylle Hermann und Dorothea, de Remischn Elegien und des Versdrama Die natürliche Tochter. In seina lezdn Schoffnsperiodn, nochm Doud vom Schiller anno 1805, is da Faust I easchiena sowia de Wahlverwandtschaften, de West-östlicher Diwan, sei Autobiografie Aus meinem Leben: Dichtung und Wahrheit und de Italienische Reise ("Italienische Roas).

Faust II hod da Goethe easchd in seim Doudesjoar fiategschriem. Des Weak is posthum vaeffentlicht worn, genau so wia da sognennde Urfaust, den wo a scho in den 1770a Joar gschriem ghobt hod.[3]

Schriftn

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Dramen

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Romane und Novejn

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Versepen

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Gedichtln

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Gedichtzyklen und Epigramm-Sammlungen

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ibasetzunga

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Aufzoachnunga und Aphorismen

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ästhetische Schriftn

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Natuawissnschoftliche Schriftn

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Autobiographische Prosa

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatua

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Weakausgom

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

SekundärLiteratua

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
Ibasichtn/Bibliographien
Lexika und Nochschlogeweak
Einfiarung
Briafsammlung
Gespräche
Lem und Weak
Lem und Weak im Buid
Lemsobschnitt
Naturkunde und Wissenschaft
Politik
Buidende Kunst
Psychologische Aspekte
Sonstigs
Englisch

Im Netz

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
 Commons: Goethe – Oibum mit Buidl, Videos und Audiodateien
Text
Oigmoans
Huifsmiddl
Buidl

Beleg

[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
  1. Archivierte Kopie (Memento des Originals [1] vom 2. Mai 2014 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.jungefreiheit.de Junge Freiheit (2007), Die Inquisition in kirchenhistorischer Reflexion, 22.06.200
  2.  Georg Schwedt: Goethe als Chemiker. Springer, Berlin / Heidelberg / New York 1998, ISBN 3-540-64354-0.
  3. Goethe's Plays, by Johann Wolfgang von Goethe, translated into English with Introductions by Charles E. Passage, Publisher Benn Limited 1980 ISBN 0510000878 / 9780510000875 / 0-510-00087-8