As Hirni (latiin. cerebrum, altgriechisch ἐγκέφαλος, enképhalos) bezäichnet mä dä Däil vom Zentralnärvesüsteem (ZNS) vo de Wirbeldier, wo sich im Chopf in dr der Schäädelhööli befindet. Es bestoot hauptsächlig us Närvegwääb, isch vo dr Hirnhut umgee und wird vo de Schädelchnoche gschützt. S Foramen magnum verbindet s Hirni mit em Ruggemark.
S Hirni vo de Wirbeldier verarbäitet hochdifferenziert was d Sinn woornäme und koordiniert komplexi Verhaltenswiise. Es isch dr Hauptintegrazioonsort für alli komplexe Informazioone, wo dr Organismus verarbäitet.
Nit jedi Informazioon chunnt bis zur Hirnrindi und wird eso bewusst. Närvegflächt in dr Periferii (Plexus) und vor allem Zentrum im Hirnstamm verarbäite umbewusst die mäiste Erregige, wo vo Rezeptore aachömmen. Reflexböge übernäme Ufgoobe, wo mit dr höggste Gschwindigkäit sötte erledigt wärde, ooni dass si bewusst verarbäitet wärde, was d Reakzioon wurd verzöögere. Au bim Mensch git es e sonigs autonoms Närvesüsteem. Es koordiniert wegetativi Funkzioone wie s Schnuufe, dr Härzkräislauf, d Naarigsufnaam, d Verdauig und d Abgoob vom Unverdaulige, d Ufnaam vo Flüssigkäit und iiri Uusschäidig und d Fortpflanzig.
Im Hirni interagiere stark vernetzti Nöirone. Mä undersuecht, wie s schafft, in vivo dur d Mässig vo de Hirniström im EEG (Elektronezefalografii) und dur die elektrische Fälder wo s vom Hirni broduziert im MEG (Magnetoenzefalografii).
Im Lauf vo dr Evoluzioon het s Hirni vo „hööchere“ Dier e beachtligs Maass an Differenzierig und innerer Organisazioon erräicht (Zerebrazioon). Das gseet mä in dr psüchische und körperlige Entwigglig vom Äinzelne. D Struktur und – im ene chliinere Maass – s Wolume vom Hirni korreliere mit em Leere chönne und dr Intelligänz. Aber erst in dr Hierarchii vom Närvesüsteem cha mä d Läistig vom Hirni verstoo.
Näbe de Wirbeldier häi au d Dintefisch hochkomplexi Hirni, won eso chönne Blään mache und Brobleem verstoo. Im witere Sinn bezäichnet mä dorum au s Zentrum vom Närvesüsteem vo verschidnige wirbellose Dier, wie zum Bischbil Ringwürm oder Insekte, as Hirni. Je noch um Tüp redet mä doo vom ene Cerebralganglion, Oberschlundganglion usw. Zwäi Grubbe vo wirbellose Dier häi bsundrigs komplizierti Hirni: d Arthropode (Insekte, Chräbsdier, und anderi), und d Chopffüesser (Oktopus, Dintefisch und äänligi Wäichdier).[1] D Hirni vo de Arthropode und vo de Chopffüesser si us zwäi Närvesträng entstande, wo näbenenander glääge si. Chopffüesser wie dr Oktopus und dr Dintefisch häi die grösste Hirni vo alle wirbellose Dier.[2]
S hoochentwigglete Hirni vo de Wirbeldier underschäidet sich allerdings dütlig vom Strickläiterenärvesüsteem vo de Arthropode. Bi Insekte goot dr Verdauigsdrakt diräkt dur s vordere Närvesüsteem (zwüschen em Tritocerebrum und em subösofageale Ganglion), sodass sich d Buuchganglie ventral (uf dr Site vom Buuch) vom Darmroor befinde, wääred bi de Wirbeldier s Ruggemark dorsal (uf dr Site vom Rugge) vom Darm lit.
S Hirni wird uf e Hufe verschidnigi Arte iidäilt. Vilmol verfolgt mä d Entwigglig vo de äinzelne Beriich, wie wenn bim e vier Wuche alte menschlige Embryo d Nöiralblatte zum Nöiralroor zum Prosencephalon, Mesencephalon und Rhombencephalon wird. Dr Entwiggligsgrad vom Hirni bezäichnet mä as Zerebralisazioon.
| Hirni | Prosencephalon Vorderhirni |
Telencephalon Ändhirni |
Rhinencephalon, Amygdala, Hippocampus, Neocortex, Basalganglien, Sitewentrikel | |
| Diencephalon Zwüschehirni |
Epithalamus, Thalamus, Hypothalamus, Subthalamus, Hüpofüüse, Zirbeldrüese, Dritte Wentrikel | |||
| Mesencephalon | Mesencephalon Middelhirni |
Tectum, Tegmentum | ||
| Rhombencephalon Rhombushirni |
Metencephalon Hinderhirni |
Pons, Cerebellum (Chläihirni) | ||
| Myelencephalon Noochhirni |
Medulla oblongata | |||
Die groobi Gliiderig stammt vom Pinel.[3]
Commons: Hirni – Album mit MultimediadateieDütsch
Änglisch
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Gehirn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |