Dialäkt: Mìlhüüserisch |
D Delphine Wespiser (* 3. Janner 1992 z’ Mìlhüüsa) ìsch a elsassischa Scheenhaitskeeniga un Farnsahmoderàtoora üss Màschgetz ìm Sundgàui. Sa ìsch àls „Miss Alsace 2011“ un d’rnooh àls „Miss France 2012“ gwählt worra. Sa ìsch àui bekànnt fìr ìhra Unterschtìtztung vum elsassischa Diàläkt.
Dia junga Fràui hàt fer a trinàtionàl „International Business Management“ Diplom gschtudiart, ìn drèi Schüela: z'Colmer, z'Lörràch un z'Bàsel.[1] Vorhar hàt sa a Bac ES ìm Lycée „Don Bosco“ vu Làndser gmàcht.[2]
Sa düet Hìlfsorgànisàtiona, wia s Blüetspanda un d APAMAD (Hìlf fer d ältra Litt), unterstìtza. Ìhra erschta Wärter àls „Miss France“ uf TF1 sìn a Ermüetigung fer dr Telethon gsìì (a Hìlfsoperàtion fer d Medizinforschung wo àn dr gliicha Zitt ìm Frànkrìch stàttgfunda hàt).[3] Sa hàt s Vìeh garn, sa ìsch ìm Sundgaui ufgwàchsa, ìn da landliga Tràditiona; si Großvatter hàt a Büürahoff ghàà.[4] Üss Reschpakt fer s Vìeh ìsst sa kè Fleisch, zitter mehrera Johra ìsch sa vegetàrisch. Wahrend em Johr wo sa Miss France gsìì ìsch, hàt sa s Verein „IFAW“ (International Fund for Animal Welfare) unterstìtzt. Sa ìsch dur s IFAW uf Kenia greist, fer zeiga wia d Bedrohung vu da Elefànta a wìchtig Problem ìsch.[5]
Sa ìsch zwàr ledig, àwer hàt doch a Liabschter, zitter àss sa viarzenna ìsch[6] (vor a pààr Johra war dàs küüm erlàuibt gsìì, fer a Miss France).
S Scheenheitwettbewerb „Miss France“ hàt sìch vor a pààr Johr wage’ma Streit ìn zwei Versiona teilt: eina wo dur d Geneviève de Fontenay orgànisiart wìrd, un a àndra dur d Firma ENDEMOL un TF1. D Delphine Wespiser ìsch d „Miss France 2012“ vum ENDEMOL Wettbewerb, wo dur a Sandung uf TF1 zeigt wìrd. Àm Owa vum 8. Dezamber 2012, wo d Miss France 2013 gwählt worra ìsch, hàt d Delphine Wespiser ìhra Johr àls Miss France fartig brocht.
D Delphine Wespiser unterstìtzt d regionàla Sprocha. Sa redt Elsassisch; sa hàt’s vìel mìt ìhrem Großvàtter gredt, wo zitterhar gstorwa ìsch.[7] Àm elsassischa Wettbewerb z Kìngerscha hàt sa a Sàtz uf Elsassisch gsajt. Àm nàtionala Wettbewerb, uf TF1, hàt sa erwähnt àss sa dr Dialekt redt, mìt ema bìtsi Humor (wohrschins wag'ema liichta elsassischa Akzent): „comme vous pouvez l’entendre“ („wia-n-ìhr's känna heera“).[8] Zitter àss sa Miss France gsìì ìsch, wìrd sa ìn Sandunga àn dr frànzeescha Television iglàda, wo sa vìelmols a pààr Satz uf Elsassisch sajt. Sa ìsch dr Meinung, d junga Elsasser sotta mehr dr Dialekt reda.[9]
Üsser a Müsikclip àb un züe, ìsch uf dr frànzeescha Television wenig Plàtz fer regionàla Sprocha. A scheena junga Miss France wo so garn Elsassisch redt, dàs hàt a manker ìwerràscht un 's hàt Ìntrascht fer dr Dialekt wìdder brocht.[10] Dàs ìsch aui scho kritisiart worra, vu Teil wo-n-a pejorativ Zammahàng vum Elsàss mìt Ditschlànd màcha.[11][12][13]
Zitter ìhrem Johr àls Miss France düet d Delphine Wespieser s Elsassischa witterscht unterstìtza. Ìn Pàrtnerschàft mìt em Yves Bisch, a pànksionniarter Schüellehrer wo fer d Verbreitung vum Dialekt sehr aktiv ìsch, màcht sa elsassischa Unterrìchta ìn da Schüela. Ìm März 2014 han dia Beida a CD fer d Beàmta vu da Àltersheim veräffentligt: mìt dam CD kààt jeder dr elsassischa Grundwortschàtz lehra, fer mìt da àlta Elsasser ìn ìhrer Müetersproch a bìtsi känna reda.[14]
Ànna 2014 ìsch d’ Wespiser Kàndidààtin bii da Gmaindawààhl z’ Màschgetz gsìì — sa hàt sìch uff dr Lischta vum üssschaidanda pàrtäiloosa Bìgermaischter uffg’schtällt.[15] Àm 23. März hàt d’ Lischta 51,55 Prozant vu da iigaawana Schtìmma bikumma un hàt domìt àn dr äärschta Wàhlrunda d’ Wàhl g’wunna. D’ Wespiser ìsch àlso aina vu da älf Gmaindaräät vun ìhrem Dorf worra.[16] Àn dr Gmaindawàhl vu 2020 hàt sa sìch nìt wììder uffg’schtällt.
Ìm Janner 2022 hàt d’ Wespiser wahrend dr COVID-19-Pàndemii ìn dr Farnsahsandung Touche pas à mon poste ! äffentlig d’ Ìmpfung vu Kìnder kritisiart.[17][18] Sa hàt behàuipta, àss d’ Ìmpfungspolitik mehrera Litt geteedet hàt un hàt dr Àrzt Laurent Alexandre àls „Löigner“ b’schrììwa, wu-n-’r sììe wììderschproocha hàt. Ìn dr Sandung hàt sa bekànnt gaa, àss sa sìch „gànz wììderwìllig“ hàt loo ìmpfa, fìr fräi raisa därfa.[19][20][21][22]
Ìn dr saalwa Sandung vor dr frànzeescha Presidantswàhl ìm Àwrìl 2022 hàt sa gsajt, àss d’ rachtsextreema Kàndidààtin Marine Le Pen bass’r àss dr Emmanuel Macron ìsch: „Ìch wurd garn a wiibliga Presidantin hàà, ìch wott garn a Màmma vu da Frànzoosa hàà, wo sììe mìt’ra wiibliga Ämpfìndlikait versàmmelt un schìtzt. M’r wìsst gnàui, àss d’ Manner z’ vììl reeda.“[23] Sa hàt àui gsajt, àss d’ Marine Le Pen „ziamlig àchtungsvoll“ ìsch.[24] D’ Zittung Le Monde hàt g’märkt, àss d’ Wespiser fìr ìhra Mainung nìt g’schtroofa worra-n-ìsch, wahrend àss „vor a pààr Joohra, salla Wärter a Schtrììchung üss dr Farnsahlàndschàft häjga beditta hàà“.[25] Àm 1. Hornung 2024 hàt d’ Wespiser uff Sud Radio gsajt: „Ìch hàà dr Jordan Bardella garn. Ìch fìnd’na sehr g’schäit, ìch fìnd’na brillànt. Ìch main, àss’r a presidanziälla Züakunft hàt.“[26]