Lu Culunialismu fu na pràtica addupirata dê stati eurupei pi lu sfruttamentu e la spartuta dê paisi di Àfrica, Asia e Ociania, accuminciata ntô sèculu XV, câ scupruta dê novi terri 'n sècutu a l'esplurazzioni, e ca jìu a finiri ntô sèculu XX, quannu câ Guerra Fridda si vinni a scanciari cû mpirialismu miricanu e suvièticu.
Li principali càusi dû culunialismu sunnu:
- Lu bisognu di novi mircati, ca pussèdinu mpurtanti materi primi, e tirritori pâ pupulazzioni eurupea superchiu.
- La valìa di pigghiari pristiggiu ntirnazziunali.
- La cumminzioni di èssiri megghiu comu razza.
Li principali cunziquenzi ntô mentri sunnu:
- La spummintazzioni di frunteri artificiali, ca foru misi di l'eurupei senza niddunu rispettu pê diffirenzi di pòpuli e culturi. Chisti frunteri hannu jutu a pruvucari guerri, ribbilliuni e straggi ca cuntìnuanu macari tutt'oi.
- Lu pèrdiri di l'idintità dê pòpuli culunizzati, picchì veni misa câ forza la cultura eurupea senza tèniri mancu 'n cunzidirazzioni chidda lucali.
- La puvirtà pruvucata dû dipridamentu di tutti li materi primi dû paisi.
- La dilinquenza comu cuntornu a tutta a miseria pruvucata di l'anni dâ sirvitù.