Perm
298,9–251,902 mln lat temu
|
Średnia objętość w atmosferze
|
Tlenu
|
ok. 23% obj.[a]
|
Dwutlenku węgla
|
ok. 900 ppm[b]
|
Inne uśrednione dane
|
Temperatura
|
ok. 16 °C[c]
|
Poziom morza (pow. obecnego)
|
We wczesnym permie względnie stabilny ok. 60 m, gwałtownie spada do wartości −20 m w późnym permie[1]
|
Tabela stratygraficzna
|
|
|
System
|
Oddział
|
Piętro
|
Wiek (mln lat)
|
Trias
|
Dolny
|
Ind
|
młodsze
|
Perm
|
Loping
|
Czangsing
|
251,902–254,14
|
Wucziaping
|
254,14–259,1
|
Gwadalup
|
Kapitan
|
259,1–265,1
|
Word
|
265,1–268,8
|
Road
|
268,8–272,95
|
Cisural
|
Kungur
|
272,95–283,5
|
Artinsk
|
283,5–290,1
|
Sakmar
|
290,1–293,52
|
Assel
|
293,52–298,9
|
Karbon
|
Pensylwan
|
Gżel
|
starsze
|
Podział według IUGS, styczeń 2020
|
Perm – termin o dwojakim znaczeniu:
Nazwa okresu (systemu) pochodzi od miasta Perm u stóp Uralu. Okres ten zakończył się największym masowym wymieraniem w dotychczasowej historii Ziemi.
Podziały
Podstawą podziału permu są konodonty i amonity (goniatyty), podrzędnie także otwornice. Perm kiedyś dzielono na dwie epoki: perm wczesny i perm późny. Obecnie perm jest podzielony na trzy epoki: cisural, gwadalup i loping z wiekami[2]:
loping
|
czangsing
|
(254,14 ± 0,07 – 251,902 ± 0,024 mln lat temu)
|
wucziaping
|
(259,1 ± 0,5 – 254,14 ± 0,07 mln lat temu)
|
gwadalup
|
kapitan
|
(265,1 ± 0,4 – 259,1 ± 0,1 mln lat temu)
|
word
|
(268,8 ± 0,5 – 265,1 ± 0,4 mln lat temu)
|
road
|
(272,95 ± 0,11 – 268,8 ± 0,5 mln lat temu)
|
cisural
|
kungur
|
(283,5 ± 0,6 – 272,95 ± 0,11 mln lat temu)
|
artinsk
|
(290,1 ± 0,26 – 283,5 ± 0,6 mln lat temu)
|
sakmar
|
(295,0 ± 0,18 – 290,1 ± 0,26 mln lat temu)
|
assel
|
(298,9 ± 0,15 – 295,0 ± 0,18 mln lat temu)
|
Oprócz tego funkcjonuje tradycyjny, regionalny podział permu europejskiego na dwie jednostki wydzielone ze względu na charakter skał (związany z innymi warunkami środowiska): przeważnie lądowy czerwony spągowiec i morski cechsztyn. Czerwony spągowiec dodatkowo dzielono na dwie części: autun i sakson, natomiast cechsztyn na siedem cyklotemów: werra (PZ1), stassfurt (PZ2), leine (PZ3), aller (PZ4), ohre (PZ5), friesland (PZ6) i fulda (PZ7).
Klimat
Na półkuli południowej, na kontynencie Gondwana, w środkowym permie kończy się długotrwałe zlodowacenie obejmujące Antarktydę oraz przylegające fragmenty południowej i środkowej Afryki, Ameryki Południowej, Australii oraz Indii. Następuje znaczne ocieplenie klimatu i zwiększa się tam powierzchnia lasów klimatu umiarkowanego, które dały początek złożom węgla kamiennego (znanym na przykład z Południowej Afryki i Australii).
We wczesnym i środkowym permie na półkuli północnej w warunkach gorącego i suchego klimatu powstają czerwone osady pustynne oraz utwory wulkaniczne. W późnym permie następuje w Europie zalew morski. W bardzo płytkim morzu i w jego zatokach, w ciepłym klimacie, powstają grube warstwy ewaporatów.
Geologia
W czasie orogenezy waryscyjskiej dochodzi do wypiętrzenia gór Uralu. W Ameryce Północnej powstają Appalachy. Na południu dochodzi do stopniowego stopienia lądolodu, który przykrywał Gondwanę. W cechsztynie dochodzi do globalnej regresji mórz, wiele zbiorników ulega bardzo znacznemu zasoleniu. Duże obszary dawnej Laurazji zamieniają się w pustynie. W permie powoli kończą się ruchy orogenezy waryscyjskiej. W tej schyłkowej fazie ma miejsce bardzo silna działalność wulkaniczna, powstają wtedy wielkie wylewy law kwaśnych. Pod koniec permu dochodzi do największego w historii Ziemi wymierania gatunków, zwanego czasem barwnie matką wielkich wymierań[3]. Całkowicie znikają wtedy trylobity, koralowce czteropromienne i denkowce.
Według teorii tektoniki płyt Azja zderza się z Europą. Pod koniec permu Laurazja i Gondwana łączą się w Pangeę. Od wschodu wrzyna się w nią morze Tetydy. Pangea zaczyna dryfować na północ.
Bogactwa naturalne
W Polsce
Największym bogactwem są złoża miedzi, wydobywane na monoklinie przedsudeckiej i już nie wydobywane w niecce północnosudeckiej, a także złoża soli kamiennej (wydobywane w Kłodawie), soli potasowych, surowców skalnych – czerwonych piaskowców („piaskowiec budowlany”) i zlepieńców, między innymi tak zwany „zlepieniec zygmuntowski”, z którego była wykonana pierwsza kolumna Zygmunta.
Świat organiczny
Flora
Zmiana klimatu z gorącego i wilgotnego w karbonie na gorący, ale suchy w permie spowodowała zmiany w składzie flory, zwłaszcza na półkuli północnej. Następuje rozwój roślin nagonasiennych, zwłaszcza rośnie liczba roślin iglastych, ale powstają też pierwsze liściaste: miłorzębowe i sagowce. Bardzo pospolite początkowo były paprocie nasienne, ale potem mocno podupadają. Jedynie na południowych kontynentach (Gondwana) lasy paproci nasiennych były powszechne przez cały perm (flora glossopterysowa). W trakcie permu całkowicie wymierają kordaity. We wczesnym permie (cisuralu) liczne były jeszcze rośliny zarodnikowe, jednak później dość szybko podupadają, zwłaszcza drzewiaste skrzypy i widłaki oraz część drzewiastych paproci. Natomiast zielne rośliny zarodnikowe nadal były pospolite i ograniczane tylko w strefach pustynnych.
Fauna
W permie zmniejsza się powierzchnia żyznych obszarów szelfów, jednocześnie wiele akwenów jest mocno zasolonych, toteż generalnie spada bioróżnorodność i liczebność fauny wodnej w tym okresie. Podobny proces widać u fauny lądowej, co wiąże się głównie z pustynnieniem. Dość wyraźny wzrost obserwuje się u małży zarówno morskich, jak i słodkowodnych. Duży rozwój notują mszywioły, które wraz z glonami są dominującą grupą budującą ówczesne rafy. Dość pospolite są ciągle ślimaki i ramienionogi (zwłaszcza z rzędu Strophomenida), małżoraczki, a także pierwotniaki z gromady otwornic,w tym duże, np. rodzaj Schwagerina. Bardzo znaczny regres obserwuje się u głowonogów, w tym amonitów, szkarłupni, rzadkie są trylobity, koralowce.
Kręgowce
Z ryb najpospolitsze są ryby kostnochrzęstne, zwłaszcza paleoniskidy oraz rekiny. Charakterystycznym dla permu jest wielki rozwój tylko w tym okresie rekinów słodkowodnych. Ryby dwudyszne i trzonopłetwe przeżywały okres swojego rozwoju, ale znacznie ustępowały liczebnością wyżej wymienionym grupom. Pojawiły się pierwsze przejściowce. W związku z postępującą suchością klimatu mocno podupadają w permie płazy z grupy labiryntodontów, a kilka pokrewnych im rzędów wymiera. Natomiast bardzo bujny rozwój przeżywają gady, szczególnie gady ssakokształtne, wśród których w późnym permie pojawiają się najwięksi lądowi (3-4 metry długości) drapieżcy, np. Inostrancevia i Dimetrodon. Jednocześnie wiele grup prymitywnych kotylozaurów oraz pierwsze wodne gady – mezozaury – wymierają.