Biografi | |
---|---|
Lahia | 17 Pebruari 1908 Kabupaten Agam |
Kamatian | 24 Juli 1981 (73 tahun (id) terjemahkan) Daerah Kusuih Ibukota Jakarta |
Kalompok etnis | Urang Minangkabau |
Agamo | Islam |
Kagiatan | |
Karajo | Wartawan, ahli filsafat jo pangarang |
Partai politik | Partai Masyumi (1945) |
Kaluarga | |
Pasangan hiduik | Sitti Raham (id) |
Anak | Rusydi Hamka (id) Irfan Hamka (id) Aliyah Hamka Azizah Hamka (id) Afif Hamka (id) Amir Syakib (id) Fathiyah Hamka (id) Fachry Hamka (id) |
Abak | Abdul Karim Amrullah , Syafiyah (id) |
Sanak saibu/sabapak | Abdul Kuddus Karim (id) |
Kerabat (id) | Fatimah Karim Amrullah (id) (tiri (id) ) |
Panghargaan | |
Prof. DR. H. Abdul Malik Karim Amrullah, pamiliak namo pena Hamka (lahia di Nagari Sungai Batang, Tanjung Raya, Kabupaten Agam, Sumatera Barat, 17 Februari 1908 – maningga di Jakarta, 24 Juli 1981 pado umua 73 taun) adolah saurang ulama jo sastrawan Indonesia. Baliau malewatan wakatunyo sabagai wartawan, panulih, jo pangaja. Baliau tajun dalam politik malalui Masyumi sampai partai tasabuik dibubaran, manjabaik Katua Majelis Ulama Indonesia (MUI) partamo, jo aktif dalam Muhammadiyah sampai akhia hayatnyo. Universitas al-Azhar jo Universitas Nasional Malaysia manganugerahkannyo gala doktor kahormatan, samentaro Universitas Moestopo, Jakarta mangukuahan Hamka sabagai guru basa. Namonyo disamekan untuak Universitas Hamka miliak Muhammadiyah jo masuak dalam daftar Pahlawan Nasional Indonesia.
Diagiah namo basa ayahnyo Abdul Karim Amrullah, Hamka acok malakuan pajalanan jauah surang diri. Baliau maninggaan pendidikannyo di Thawalib, manamJawa pajanan ka Jawa wakatu umua 16 taun. Satalah sataun malewatan parantauannyo, Hamka kumbali ka Padangpanjang menggadangan Muhammadiyah. Pangalamannyo ditulak sabagai guru di sikolah miliak Muhammadiyah karano ndak mamiliki diploma jo kritik ateh kamampuannyo babahaso Arab mambuek kainginan Hamka pai ka Makah. Dengan bahaso Arab nan dipalajarinyo, Hamka mandalami sijarah Islam jo sastra sacaro otodidak. Kumbali ka Tanah Aia, Hamka marintis karier sabagai wartawan sambia bakarajo sabagai guru agamo samantaro wakatu di Medan. Dalam patamuan mamanuahi karinduan ayahnyo, Hamka mangukuahan tekadnyo untuak manaruihan cito-cito ayahnyo jo dirinyo sabagai ulama jo sastrawan. Hamka baliak ka Medan pado 1936 satalah panikahannyo, baliau manabikan majalah Pedoman Masyarakat. Lewat karyanyo Di Bawah Lindungan Ka'bah jo Tenggelamnya Kapal Van Der Wijck, namo Hamka malambuang di masyarakaik sabagai sastrawan.
Salamo revolusi fisik, Hamka bagerilya basamo Barisan Pengawal Nagari dan Kota (BPNK) manyusuri hutan pagunuangan di Sumatera Barat untuak manggalang pasatuan manentang kumbalinyo Balando. Pado 1950, Hamka mambao kaluarga kaciaknyo ka Jakarta. Walaupun mandapek pakerjaan di Departemen Agama, Hamka maunduaan diri karano tajun di jalur politik. Dalam pamiliahan umum 1955, Hamka dicalonan Masyumi sabagai wakia Muhammadiyah jo tapiliah duduak di Konstituante. Baliau talibek dalam parumuihan kumbali dasa nagara. Sikap politik Maysumi manentang komunisme jo gagasan Demokrasi Terpimpin mamangaruahi hubuangannyo jo Sukarno. Usai Masyumi dibubaran sasuai Dekret Presiden 5 Juli 1959, Hamka manabikan majalah Panji Masyarakat tapi baumua pendek, dibredel dek Sukarno satalah manurunan tulisan Hatta—nan alah maunduaan diri sabagai wakia presiden—bajudua "Demokrasi Kita". Sairiang malawehnyo pangaruah komunis, Hamka jo karya-karyanya disarang dek organisasi kabudayaan Lekra. Tuduahan malakuan garakan subversif mambuek Hamka diciduak dari rumahnyo ka tahanan Sukabumi pado 1964. Baliau marampuangan Tafsir Al-Azhar dalam kaadaan sakik sabagai tahanan.
Sairiang paraliahan kakuasaan ka Suharto, Hamka dibebasan pado Januari 1966. Baliau mandapek ruang pamarentah, maisi jadwal tatok ceramah di RRI jo TVRI. Baliau mancurahan wakatunyo mambangun kagiatan dakwah di Musajik Al-Azhar. Kutiko pamarentah manjajaki pambantuakan MUI pado 1975, paserta musyawarah mamiliah dirinyo sabagai katua. Namun, Hamka mamiliah malatakan jabatannyo pado 19 Mei 1981, mananggapi takanan Mantari Agamo untuak manarik fatwa haram MUI ateh parayoan Natal basamo bagi umaik Muslim. Baliau maningga pado 24 Juli 1981 dan janazah baliau dimakaman di TPU Tanah Kusir, Jakarta.
Hamka lahia pado 17 Februari 1908 [Kalender Hijriyah: 13 Muharram 1362] di Minangkabau, Sumatera. Baliau lahia sabagai anak patamo dari tujuah urang basudaro dan digadangkan dalam kaluargo nan taaik malaksanokan ajaran agamo Islam. Ayahnyo banamo Abdul Karim Amrullah, ulama pambaru Islam di Minangkabau nan akrab dipanggil jo sabuikan Haji Rasul, samantaro amaknyo, yakni Sitti Shafiyah, barasa dari katurunan seniman di Minangkabau. Adopun abak dari Abdul Karim, atuak Hamka, yakni Muhammad Amrullah diingek sabagai ulama pangikuik Tarikaik Naqsyabandiyah.
Sabalun mandapek pandidikan di sikolah, Hamka tingga basamo neneknyo di sabuah rumah di dakek Danau Maninjau. Katiko baumua anam tahun, baliau pindah basamo ayahnyo ka Padang Panjang. Bak mano umumnyo anak-anak laki-laki di Minangkabau, sawaktu ketek baliau baraja mangaji jo lalok di surau nan ado di sakitar tampek baliau tingga, sabab anak laki-laki Minang memang tak punyo tampek di rumah.[1] Di surau, baliau baraja mangaji jo silek, samantaro di lua itu, baliau suko mandangakan kaba, kisah-kisah nan dinyanyikan jo alek-alek musik tradisional Minangkabau.[2] Pagaulannyo jo tukang-tukang kaba, mambarikannyo pangatahuan tantang seni bacarito jo mangolah kato-kato. Kelak malalui novel-novelnyo, Hamka acok mammunguik kosakato jo istilah-istilah Minangkabau. Samo halnyo sastrawan nan lahia di ranah Minang, pantun jo petatah-petitih manjadi bumbu dalam karya-karyanyo.
Pado taun 1915, salapeh umuanyo ganok tujuah tahun, baliau dimasuakan ka sabuah Sikolah Desa dan baraja ilmu pangatahuan umum misalnyo baretong jo mambaco di sikolah tasabuik.[3][4] Pado maso-maso itu, sabagaimano diakui dek Hamka, marupoan zaman nan saindah-indahnyo pado dirinyo. Pagi baliau bagageh pai ka sikolah supayo dapek bamain sabalun palajaran dimuloi, kamudian sapulang sikolah bamain-main lai, bacari-carian, bamain galah, bagaluik, jo bakaja-kajaran, co anak-anak lainnyo bamain.[2] Duo taun kudian, sambia tatok baraja satiok pagi di Sikolah Desa, baliau juo baraja di Diniyah School satiok sore.[5]Namun sajak dimasuakan ka Thawalib dek ayahnyo pado taun 1918, baliau indak dapek lai sato palajaran di Sikolah Desa.[6][7] Baliau baranti salapeh tamaik kelas duo.[8] Salapeh itu, baliau baraja di Diniyah School satiok pagi, samantaro sorenyo baraja di Thawalib dan malamnyo baliak ka surau.[9] Demikian kagiatan Hamka ketek satiok hari, sasuatu nan—sabagaimano diakuinyo—indak manyanangan dan mangekang kabebasan maso kanak-kanaknyo.[10]
Salamo baraja di Thawalib, baliau bukan tamasuak anak nan pandai, bahkan baliau acok indak hadir babarapo hari karano maraso januah dan mamiliah mancari ilmu jo jalannyo surang.[2] Baliau labiah sanang ado di sabuah papustakaan umum miliak gurunyo, Zainuddin Labay El Yunusy daripado dipusiangkan jo palajaran-palajaran nan harus dihafalnyo di kelas.[11][12] Dari papustakaan tasabuik, baliau laluaso mambaco bamacam-macam buku, bahkan babarapo baliau pinjam untuak dibaoknyo pulang. Namun, karano buku nan dipinjamnyo itu indak ado hubuangannyo jo palajaran, baliau sempat dimarahi dek ayahnyo katiko katahuan tangah asyik mambaco Kaba Cindua Mato. Ayahnyo bakato, "Apokoh ang ka manjadi urang alim beko, atau manjadi urang tukang carito?"[13][14]
Sabagai usaho untuak manunjuakan diri kapado ayahnyo dan sabagai akibaik dari pasantuahannyo jo buku-buku nan dibaconyo tantang dayo tarik Jawa Tangah, manyababkan Hamka sangaik baminaik untuak marantau ka Tanah Jawa. Pado katu nan samo, baliau indak lai tatariak untuak manyalasaikan pandidikan di Thawalib. Salapeh baraja salamo ampek tahun, baliau mamutuihan untuak kalua dari Thawalib, samantaro program pandidikan di sakolah tasabuik dirancang salamo tujuah tahun. Baliau kalua tanpa mandapek ijazah. Pado maso-maso salapeh itu, Hamka sempat dibaok ka Parabek, sakitar 5 km dari Bukittinggi pado taun 1922 untuak baraja kapado Syekh Ibrahim Musa, tapi indak balansuang lamo.[5] Baliau labiah mamiliah sato ikuik kato hatinyo untuak manuntuik ilmu jo pangalaman manuruik caronyo surang. Baliau mamutuihan untuak batolak ka pulau Jawa. Namun, usaho nan patamo sempat tajegal dek ayahnyo.
Hamka alah bakelana ka sajumlah tampek di Minangkabau sajak baumua remaja, sahinggo dijuluaki dek ayahnyo jo "Si Bujang Jauh".[13] Katiko baumua 15 tahun, salapeh mangalami suatu paristiwa nan mangguncangkan jiwanyo, yakni pacaraian urang gaeknyo, Hamka alah baniaik pai ka pulau Jawa salapeh mangatahui baso Islam di Jawa labiah maju daripado Minangkabau utamonyo dalam hal pagerakan jo organisasi. Namun satibonyo di Bengkulu, Hamka takanai wabah panyakik cacar, sahinggo salapeh sakitar duo bulan ado di ateh dipan, baliau mamutuihkan baliak ka Padang Panjang.[11] Meski baitu niaiknyo untuak pai ka pulau Jawa indak tabanduang. Pado taun 1924, satahun salapeh cegak dari panyakik cacar, baliau baliak barangkek ka pulau Jawa.
Satibonyo di pulau Jawa, Hamka batulak ka Yogyakarta dan tingga di rumah adiak kanduang ayahnyo, Ja'far Amrullah.[15][16] Malalui pamannyo itu, baliau mandapek kasempatan mangikuti babagai diskusi jo palatiahan pagerakan Islam nan disalanggarokan dek Muhammadiyah jo Sarekat Islam.[17] Salain mampalajari pagerakan Islam, baliau juo malawehkan pandangannyo dalam pasoalan gangguan tahadok kamajuan Islam co kristenisasi jo komunisme. Salamo di Jawa, baliau aktif dalam babagai kagiatan sosial jo agamo. Dalam babagai kasempatan, baliau baguru kapado Bagoes Hadikoesoemo, HOS Tjokroaminoto, Abdul Rozak Fachruddin, jo Suryopranoto.[18] Sabalun baliak ka Minangkabau, baliau sempat mangambaro ka Bandung dan bajumpo jo tokoh-tokoh Masyumi co Ahmad Hassan jo Mohammad Natsir, nan maagiahnyo kasempatan baraja manulih dalam Majalah Pembela Islam.[19] Salanjuiknyo pado taun 1925, baliau pai ka Pekalongan, Jawa Timur untuak manamui Ahmad Rasyid Sutan Mansur—nan wakatu itu manjabaik sabagai Katua Muhammadiyah cabang Pekalongan—sakaligus baraja kapadonyo. Salamo di Pekalongan, baliau tingga di rumah kakak ipanyo itu dan muloi tampil bapidato di babarapo tampek.[20][21]
Dalam parantauan patamonyo ka pulau Jawa, baliau mangaku punyo samangek baru dalam mampalajari Islam. Baliau juo mancaliak ado pabedoan antaro misi pambaruan Islam di Minangkabau jo Jawa; jikok di Minangkabau ditujukan pado pamurnian ajaran Islam dari praktik nan dianggap salah, umpamonyo tarikaik, taklid, jo khirafat, mako di Jawa labiah baorientasi kapado usaho untuak mamarangi katabalakangan, kabodohan, jo kamusikinan.
Satalah sataun lamonyo barado di Jawa, pado bulan Juli 1925 Hamka pulang kampuang ka Padang Panjang.[22] Di Padang Panjang, inyo manulih di majalah nan bajudua Chatibul Ummah, nan baisi kumpulan pidato nan didanganyo di Surau Jembatan Besi,[23] jo majalah Tabligh Muhammadiyah.[24] Di tangah aktivitasnyo dalam badakwah malalui tulisan, inyo manyempatan bapidato di babarapo tampek di Padang Panjang. Namun pidatonyo justru dikritik kareh dek ayahnyo surang, nan mangecek "pidato-pidato se percuma, isi dulu jo pangatauan, barulah ado arti jo manfaatnyo pidato tu." Di sisi lain, inyo indak punyo ijazah, dan acok dipanggia "tukang pidato nan indak baijazah",[25] bahkan inyo sempat mandapek kritikan dari sabagian ulama karano alun manguasai bana bahaso Arab.[26]
Pado bulan Pebruari 1927, inyo mamutuskan untuak pai ka Makkah untuak mampadalam ilmu agamo, taasuak mampalajari bahaso Arab jo manunaikan ibadah haji nan partamo.[27] Inyo pai indak basalam jo ayahnyo dan barangkek jo pitih surang.[28] Salamo di Makkah, inyo koresponden harian Pelita Andalas sakaligus bakarajo di sabuah parcetakan punyo Tuan Hamid, putra Majid Kurdi, nan marupoan mintuo dari Ahmad Khatib Al-Minangkabawi.[29][30] Di tampeknyo bakarajo tu lah Hamka dapek mambaco kitab-kitab klasik, buku-buku jo buletin Islam dalam bahaso Arab.