Sabugueira
Igrexa San Paio de Sabugueira.
Concello	Santiago de Compostela[1]
Provincia	A Coruña
Coordenadas	42°54″ N, 8°26 W
Área	16,09 km²
Poboación	969 hab. (2022)
Densidade	60,22 hab./km²
Entidades de poboación	16[1]
[ editar datos en Wikidata ]

San Paio de Sabugueira é unha parroquia que se localiza no concello de Santiago de Compostela. Segundo o IGE en 2022 tiña 969 habitantes (460 homes e 509 mulleres) distribuídos en 18 entidades de poboación, o que supón unha diminución en relación ao ano 1999 cando tiña 1.135 habitantes.

San Paio, o patrón de Sabugueira, naceu en Galicia no ano 912 e morreu martirizado en Córdoba o 26 de xuño do ano 925^[2]. Sabugueira, designa un lugar poboado de sabugueiros, palabra de orixe latina ''sambucus''.

A parroquia atópase a uns 12 km ao leste de Santiago de Compostela. Limita ao norte con San Xulián de Carballal, ao noroeste coa parroquia de San Cristovo da Enfesta, polo oeste e suroeste coa de Santa Eulalia de Bando, pertencendo as tres parroquias a Santiago. Polo leste linda cos concellos do Pino ( San Miguel de Pereira e Santa María de Castrofeito) e polo sur con Boqueixón ( Santa María de Lamas, Santa Eulalia de Vigo, e San Pedro de Loureda ). Regada polo rego da Sionlla, rexistra a súa altitude máxima no aeroporto de Lavacolla con 360 m, mentres que o resto do territorio mantén unha media duns 300 m e 260 m a nivel do mar. A parroquia ten boas comunicacións xa que está atravesada por dúas estradas, a N-634 de San Sebastián a Santiago de Compostela e a autovía Lugo-Santiago A-54.^[3]

O Curtidoiro de Lavacolla é representativo da industria da zona. Os edificios, situados á beira do río Sionlla, conservan a súa volumetría orixinal. A porta principal do recinto, con arco de pedra, está flanqueada por dous edificios, á dereita a Casa do Balcón, onde vivían os propietarios da fábrica, e detrás a Casa do Forno. Detrás, un dos almacéns da antiga curtiduría. No centro e ao fondo, o corpo principal da fábrica, moi transformado.

En 1801, o comerciante de coiro Gregorio Ambrós construíu unha pequena fábrica de curtidos en Lavacolla. En 1811 vendeuse a fábrica a un comerciante dos Ancares, Francisco Rodríguez Abella, quen decidiu investir na fábrica e ampliala, converténdoa nunha das maiores fábricas da comarca. Exportan os seus produtos a Andalucía e Madrid. O seu valor en 1849 é de 800.000 reais, o que explica a súa produtividade.

A principios do século XX, coa crise do sector, a fábrica foi pechada en 1910. Pouco despois, o local foi utilizado como explotación gandeira e almacén de fertilizantes e maquinaria agrícola.

Ao remate da Guerra Civil, o complexo serviu para albergar a uns dous mil presos políticos que conformaron O Campo de Concentración de Lavacolla^[4][5]e que traballaron desde 1940 na construción e ampliación do Aeroporto de Lavacolla, inaugurado en 1935.^[3]

A Sabugueira formou parte do Concello de Enfesta, xunto con San Xoán de Fecha, Santa Cristina de Fecha, Grixoa, Verdía, Busto, Nemenzo, Marantes, Barciela, Cesar, Carballal e Enfesta, ata 1962, cando se incorporou ó Concello de Santiago.^[6]

O 3 de marzo de 1978 no aeroporto de Lavacolla produciuse o accidente do Españoleto.^[7]

Destaca o aeroporto e os negocios relacionados con el, como o de Correos posúe na Lavacolla unha central dende o ano 1998 que recibe, clasifica e prepara para a súa distribución cartas e paquetes na que traballan unhas cento cincuenta persoas^[8]. Tamén son importantes as actividades do sector servizos ligadas ao Camiño Francés que pasa pola parroquia, e que cada vez teñen máis relevancia fronte a agricultura e gandaría que hoxe xa non son a base da economía da zona. Na parroquia atópase dende o 1971 o CEIP Mestre Rodríguez Xixirei^[9] para rapaces e rapazas de Infantil e Primaria.

Gráfica de evolución demográfica de San Paio de Sabugueira 1827 e 1991

Datos do primeiro dato proceden do Diccionario Miñano, e o segundo do diccionario Madoz. Os seguintes foron obtidos do libro Poboación e territorio. As pequenas parroquias galegas nos últimos cen anos, editado no 1995.

Gráfica de evolución demográfica de San Paio de Sabugueira entre 1999 e 2022

Datos segundo o nomenclátor publicado polo IGE.

• Mámoas da Finca das Medorras, en Neiro^[10]. Hai dúas. Coordenadas da primeira: 42.8899,-8.4631 e da segunda: 42.8866,-8.4509.^[3]
• Medorra da Costoia^[11][12]. A existencia deste xacemento está testemuñada por veciños da zona, que informan dos restos con forma pequeno outeiro de terra, que tiña unha altura superior á dunha persoa, e que existiu até mediados do século XX. A desaparición deste, con moita probabilidade ocorreu ao alisar as máquinas o terreo para a pista de rodadura do aeroporto. A actual terminal construíuse no 1969, e ampliouse posteriormente en 1976, 1982, e 1993, ademais da construción do aparcadoiro e instalacións complementarias, de forma que a orografía do lugar foi variando de forma considerable. O xacemento dataría aproximadamente, duns 3.500 anos antes de Cristo.^[13]
• Castro de Lavacolla^[14][15][16]. Tamén chamado Castro de Mendes, atópase no lugar de Vilamaior e data da Idade do Ferro. O castro ten como localización un esporón de dorsal e está a unha altitude de 340 metros. Presenta unha croa que ten unhas dimensións de 80 m. no eixo SO-NL, e uns 90 m. NO-SL. Pola zona sur está defendido por un parapeto de terra que conforma uns bastións que flanquean a entrada ao castro. Cara á zona norte podemos ver dúas terrazas de forma graduada defendidas por terrapléns. A lonxitude do conxunto da zona total do castro acada uns 125 m. SO-NL e 170 m. NO-SL. Nunha foto do 1956 parece apreciarse pola zona do leste, a zona máis chan e desprotexida do terreo onde se asenta o recinto, unha dobre muralla cun foso no medio e a unha distancia de 100 metros da entrada da croa. Coordenadas: 42.8946973472,-8.44465613365^[17]

• Igrexa parroquial de San Paio de Sabugueira^[18]. Templo neoclásico dunha soa nave, datada na fachada en 1840^[19]. A Igrexa, de grandes dimensións, está construída en deseño clasicista e rectangular dunha soa nave. Aséntase nun outeiro ao que se accede por unha ampla escalinata bordeada de árbores e ten anexo un cemiterio. O interior presenta unha nave cuberta con bóveda de canón sostida por arcos transversais, que reforzan a bóveda, situada sobre pilastras acaroadas ao muro. Os muros están encalados, agás os arcos, e a cornixa moldurada e as pilastras. Sobre a entrada, hai unha gran plataforma de madeira que se apoia sobre pequenas ménsulas de granito. O segundo tramo da nave ten unha porta lateral e un altar con fornela cunha imaxe en madeira de Santa Bárbara. No seguinte apartado preséntanse retablos neoclásicos na parede. A fachada neoclásica de cachotería presenta unha porta alintelada flanqueada por dúas pilastras que sosteñen nos seus capiteis unha moldura redonda vertical. Sobre a porta, un oco semicircular con vidreiras. O frontis está rematado en triángulo, baleiro de decoración e co vértice roto para erguer o campanario de catro ocos, un tambor e unha pequena cúpula. As esquinas finais da cornixa teñen forma de fachos. Como no interior, os muros están encalados agás as pilastras, base e cornixa. ^[3]
• Igrexa de San Roque.^[20] Declarada BIC. De fináis do XVIIl, de traza barroca. Ten planta rectangular con pórtico apoiado en columnas. Espadana con listéis, un van e piñón moi adornado.^[21]
• Igrexa de Santa Lucía.^[3] Planta rectangular con sancristía engadida. Fachada ciasicista coroada en triángulo. Espadana no centro con dous vans sobre molduras de listéis e baquetillas e en faxas verticais. Piñón dun van. Porta alintelada, fornelo sobre peana con mensulillas, facendo de tornachuvias.^[22]
• Cruceiro da Igrexa de San Paio^{[23][24][25][26]}. Cruceiro de tipo crucifixo sen plataforma, de pedestal cuadrangular moi moldurado e cunha gran escocia (moldura cóncava, composta por dúas curvas de distinto radio, sendo normalmente o arco inferior o un de maior tamaño). O varal é circular cun capitel toscano. A súa cruz é circular cunha talla de granito de Cristo.^[27] Colocado en substitución do coñecido cruceiro do Home Santo cando este último foi trasladado á entrada do mosteiro compostelán de San Domingos de Bonaval.^[24]
• Cruceiros no Aeródromo militar (2), na praza (2), en Noval, A Esquipa, o Pontillón e o Pazo de Xan Xordo.^[25]

• Palco da música de Sabugueira.^[3] Palco de planta dodecagonal que remata na súa parte dianteira de maneira redondeada a través dunhas escaleiras. Atópase na parte de inferior baixando polas escaleiras que veñen da Igrexa de San Paio de Sabugueira. O palco está aberto na súa parte dianteira. O teito segue a mesma forma da planta, sendo descuberto na parte das escaleiras. Construído no ano 1990 ten dúas placas. Nunha pódese ler:^{[28] [29]}

  O día 22 de decembro de 1990 o alcalde de Santiago de Compostela Ilmo. Sr. D. Xerardo Estévez Fdez. inaugurou o palco da música e o local social de Lavacolla

Na parroquia celébranse festas pola Santa Lucía o primeiro domingo de maio, por San Paio o 26 de xuño^[3], San Roque terceiro domingo de agosto e Nosa Señora do Carme^[30], o terceiro domingo de outubro.

• 
  Escalinata da igrexa parroquial
• 
  Escaleiras á Igrexa
• 
  Igrexa de Santa Lucía por fóra.
• 
  A santa Lucía
• 
  Retablo no interior de Santa Lucía
• 
  Palco da música
• 
  Camiño de Santiago pasando ao lado do Aeroporto
• 
  Luces da pista de Aterraxe
• 
  Boeing 777 de American Airlines no aeroporto
• 
  Boeing 737 de Ryanair no aeroporto
• 
  Prado con piñeiro ao lado do aeroporto
• 
  Letreiro a Vilamaior

• Lugares de Santiago de Compostela