Violono estas kvarkorda arĉa kordinstrumento. Ĝi estas la plej malgranda kaj plej akra el la instrumentoj de sia familio (kiu ankoraŭ posedas la aldviolonon, violonĉelon kaj kontrabason, responda al la Soprano de la homa voĉo). Fakte en Eŭropo, ĝi estis la bazo por la disvolvigo de la aliaj kordinstrumentoj uzataj en la okcidenta klasika muziko.[1][2][3]
La korpo de violono konsistas el sontabulo (sonplato) kaj dorso iom ŝvelaj, kunigitaj per ripoj (flankoj) kaj ankaŭ per internaj blokoj, kiuj tenas respektive la (fin)butonon kaj la kolon. Korpomeze estas la talio, kies anguloj ankaŭ subteniĝas per blokoj. Fine de la korpo estas la kapo. Ĝi enhavas la kejltruojn kaj la voluton (spiralon). En la tabulo estas sontruoj (pro la formo ankaŭ nomitaj "f-truoj"). Surtabule inter la truoj estas metita ponto. Inter la tabulo kaj la dorso (sub la pontpiedo sub la plej alta kordo) troviĝas movebla sonfosto, kaj sub la basa pontpiedo estas gluita basa strio. En la kapo estas agordaj kejloj. Sur la kolo estas fingroplato. Ligita al la butono per katgota ŝnuro estas la korda tenilo (finpeco), de kiu la kordoj etendiĝas ĝis la kejloj, kuŝante kapfine sur selo kaj alifine sur la ponto. Fine de ĉelo aŭ baso estas piedo (pikilo). Sur violono aŭ aldviolono (aldo) kutime troviĝas menton-apogilo.
La arĉo konsistas el ĉevalharoj streĉitaj de pinto ĝis tenilo (kalkano) de ligna stango. La tenilo konsistas el bloketo kaj ŝraŭbo.
Diversaj efektoj produktiĝas per uzo de harmonoj, plukado, dampado kaj diversspeca arĉado[4].
Violonistoj kaj kolektistoj aparte aprezis la fajnajn historiajn instrumentojn faritajn de la familioj Stradivari, Guarneri, Guadagnini kaj Amati el la 16-a ĝis la 18-a jarcentoj en Brescia kaj Cremona (Italio) kaj fare de Jacob Stainer en Aŭstrio. Laŭ ilia reputacio, la kvalito de ilia sono defiis klopodojn por klarigi aŭ egaligi ĝin, kvankam tiu kredo estas disputata.[5][6] Grandaj nombroj de instrumentoj devenis el la manoj de malpli famaj konstruistoj, same kiel pli grandaj nombroj de amas-produktitaj komercaj "komercaj violonoj" devenis el la hejmaj industrioj en lokoj kiel Saksio, Bohemio, kaj Mirecourt. Multaj el tiuj komercaj instrumentoj estis iam venditaj de Sears, Roebuck kaj Co. kaj aliaj amaskomercistoj.
La vorto violono venas de la meza latina, vitula, signifanta kordan instrumenton. Ĝia origino venas de instrumentoj alportitaj de orienta Eŭropo de la Bizanca Imperio. La tuta invento de la violono estis pelita de la radikoj de la miljara ĉina instrumento erhuo; la radikoj de ĉi tiu instrumento estis la fundamentoj de malnovaj frotitaj kordoj jam malkovritaj.
La plej fruaj kordinstrumentoj estis ĉefe plukitaj (por ekzemplo, la greka liro). Dukordaj, arĉohavaj instrumentoj, luditaj rekte kun kordoj kaj arĉoj el ĉevalharoj, eble originiĝis en la nomadaj rajdismaj kulturoj de Centra Azio, en formoj tre proksime similaj al la nuntempa mongola morinĥuro kaj la kazaĥa "kobyz". Similaj kaj variaj tipoj estis probable disigitaj laŭlonge de la orient–okcidentaj komercvojoj el Azio al Mezoriento,[7][8] kaj la Bizanca Imperio.[9][10]
Laŭ la Encyclopædia Britannica, la rekta antaŭaĵo de ĉiuj eŭropaj arĉinstrumentoj estas la araba rebabo (rebab, ربابة), kiu disvolviĝis en la bizanca liro ĉirkaŭ la 9-a jarcento kaj poste en la eŭropa ribeko.[11][12][13][14] Kelkaj fontoj sugestas alternativajn eblojn por la originoj de la violono, kiel el norda aŭ okcidenta Eŭropo.[15][16][17] La unuaj fabrikantoj de violonoj probable prunteprenis el variaj disvolviĝoj de la bizanca liro. Tiuj inkludis la "vielle" (konata ankaŭ kiel fidel aŭ viuola) kaj la lira da braccio.[9][18]
La unuaj violonoj estis faritaj en Norda Italio inter la mezo de la fino de la 16a jarcento kaj la komenco de la 17a jarcento. Lia kreo estas atribuita al la italo Gasparo de Salò. Dum ducent jaroj, la arto fari unuaklasan violonon estis atribuita al tri familioj de Cremona: Amati, Guarneri kaj Stradivarius.
La plej fruaj bildoj de violonoj, kvankam trikordaj, videblas en norda Italio ĉirkaŭ 1530, je ĉirkaŭ la sama tempo kiel la vortoj "violino" kaj "vyollon" estas vidataj en italaj kaj francaj dokumentoj. Unue el la plej evidentaj priskriboj de la instrumento, inklude ties ludado, estas el la Epitome musical de Philibert Jambe de Fer, publikigita en Lyon en 1556.[19] Ĉirkaŭ tiu tempo, la violono jam estis ekdisvastiĝinta tra tuta Eŭropo.
La violono montriĝis tre populara, inter kaj stratmuzikistoj kaj la nobelaro; la franca reĝo Karlo la 9-a ordoni al Andrea Amati konstrui 24 violonojn por li en 1560.[20] Unu el tiuj "nobelaj" instrumentoj, nome la Karlo la 9-a, estas la plej malnova survivanta violono. La plej fajna Renesance ĉizita kaj dekoraciita violono en la mondo estas de Gasparo da Salò (ĉirkaŭ 1574) posedata de Ferdinando la 2-a, Arkiduko de Aŭstrio kaj poste, el 1841, de la norvega "virtuoso" Ole Bull, kiu uzis ĝin dum kvardek jaroj kaj miloj da koncertoj, pro sia tre pova kaj bela tono, simila al tiu de Guarneri.[21] "The Messiah" aŭ "Le Messie" (konata ankaŭ kiel "Salabue") farita de Antonio Stradivari en 1716 restas pura kaj senmakula. Ĝi estas nun en the Muzeo Ashmolean de Oksfordo, Anglio.[22]
La plej famaj violonkonstruistoj (lutieristoj) inter la 16-a kaj la 18-a jarcentoj estas jenaj:
Gravaj ŝanĝoj okazis en la konstruado de la violono en la 18-a jarcento, precize en la longo kaj angulo de la koko kaj pro pli peza basostrio. La plimulto de malnovaj instrumentoj suferis tiujn modifojn, kaj tial ili estas en tre diferenca statoj ol tiu de kiam ili eliris el la manoj de siaj fabrikantoj, sendube kun diferencoj en sono kaj respondo.[25] Sed tiuj instrumentoj en siaj nunaj statoj indikas la normon por perfekteco en violon-konstruado kaj sono, kaj violon-konstruistoj el la tuta mondo klopodas por alproksimiĝi la plej eble al tiu idealo.
Ĝis nuntempe, instrumentoj el la tiel nomita Ora Epoko de la violonkonstruado, speciale tiuj faritaj de Stradivari, Guarneri del Gesù, kaj Montagnana, estas la plej serĉataj instrumentoj kaj de kolektantoj kaj de ludantoj. La ĝisnuntempa rekorda kvanto pagita por Stradivari violono estas 9.8 milionoj da britaj pundoj (15.9 milionoj da usonaj dolaroj tiam), kiam la instrumento konata kiel Stradivarius "Lady Blunt" estis vendita de Aŭkcioj Tarisio en reta aŭkcio la 20an de Junio, 2011.[26]
La violono mem ne multe ŝanĝiĝis dum ducent jaroj. De la 19-a jarcento, nur la dikeco de la ŝnuroj estis modifita, cele al la uzo de pli alta kaj pli klinita brako. Origine kun konkava formo, la pafarko nun havas konveksan kurbecon, kiu ebligas al ĝi rezisti pli grandan streĉiĝon, ĉar la ŝanĝoj faritaj de la arkea fabrikanto François Tourte, al peto de la virtuoza Giovanni Battista Viotti, en 1782.
Inter plej famaj violonfabrikistoj menciendas jenaj:
Kiel alia ŝnurego-instrumento, violonoj estas konstruitaj de luthiers. Tradicie ĝi estas akustikaj instrumentoj kies sono estas nature amplifita per la ligna resono-skatolo. Tamen, estas elektronike amplifitaj instrumentoj per mikrofonoj. Same kiel elektraj gitaroj, elektraj violonoj ne postulas sonilon. Iuj havas masivan korpon kaj aliaj ne havas korpon, sed nur kadroj pr subteni la ŝnurojn.
La violono kutime estas stokita en kazo kies formo kaj materialo povas varii. Ĉi tiu kazo nepre enhavas la violonon, pafarkon, rezinon, kuseneton kaj puriganta tukon. Ĝi ankaŭ povas enhavi, laŭ la kazo, pafarko, metronomo, higrometro, humidificilo, ktp.
La plej komuna ekzekuto estas la frotado de la arĉo sur la ŝnuroj. Antaŭ ludado de la instrumento, la violinisto pasas sur la prokinoj rezinon nomatan kolofonio, kiu havas la efikon produkti la frotadon inter la prokinoj kaj la kordoj, generante la sonon. La sono produktita de la ŝnuroj estas transdonita al la kava korpo de la violono, nomata resono-skatolo.
Korpo rekte kaj busto antaŭen. La kruroj devas esti iomete malfermitaj por stabiligi la ekvilibron de la korpo.
La maniero subteni kaj la violonon kaj la arĉon estas grava parto en la instruado de la instrumento por atingi bonkvalitan teknikon de ludado, pro kio necesas zorgeman konsideradon eklernante la studon de la instrumento. La unua rimarkenda afero estas la pozicio de la violono, tio estas, la muzikilo devas esti subtenata tiel ke la okuloj estu fikseblaj sur la kapo de la violono; kaj siavice la maldekstra brako devas pozicii leĝere antaŭen por ke la fingroj estus metitaj nature kaj perpendikulare al la diapazono. Sammaniere gravas la ĝusta kaj komforta metado de la instrumento inter la kolo kaj la ŝultro, kaj por la atingo de bonkvalita sono kaj bonkvalita plenumado por protekti la instrumentiston el lezoj pro nenecesaj tensioj. La violono devas esti metita la plej alte ebla por ke la maldekstra brako, la mano kaj la fingroj havu movoliberon por povi ŝanĝi de pozicio facile
La violono devas esti metita sur la maldekstra klaviko kaj malpeze subtenata sur la maldekstra ŝultro.
.jpg)
Instrumento partikulara rezistado, la violono kutime postulas malmultajn specialajn zorgojn. Kiam oni ne uzas ĝin, ĝi devas esti gardita en propra skatolo kiu estu la plej hermeta aŭ vatita, kaj la skatolo, la bastono de la arĉo kaj la kordoj puraj, kaj la arĉaj krinoj iomete distensiitaj. La violono estu la plej eble ŝirmita por ke damaĝu ĝin nek la humideco nek subitaj ŝanĝoj de temperaturo; aliflanke, ĝi postulas nur kutiman purigadon per seka tolo, aŭ per produktoj speciale desegnitaj por tio. La kordoj kutime rompiĝas pro la tensio kaj la frotado, kaj pro tio konvenas, ke la violonisto havu anstataŭantan kordaron. Kutime rompiĝas ankaŭ la haroj de ĉevalvosto (krinoj) kiuj konstituas la bendon de la arĉo; pro tio la ofta ludado povas rezulti en neceso ŝanĝi ilin kiam estu tiu neceso. Se oni ludas la violonon sen mentonapogilo, konvenas uzi tolon sur la parto de la kolo kaj sur la mentono sur kiu oni apogas la violonon por eviti, ke la instrumento estus damaĝita pro la transpirado (ŝvito). Foje okazas, ke "malnova" violo bone ludita, sonas pli bonkvalite ol nova aŭ malmulte uzita violono.
Gravas en la zorgado de la violono ke post gardado dum ioma tempoperiodo oni malfortigu (sentensiigu) la kordaron por ke ili ne restu en tensio. Per tio la strukturo de la violono restos protektita el eblaj rompoj pro nenecesa tensio.
El la dua duono de la 20a jarcento la kordoj kaj la zono de la arĉo, en multaj okazoj, estas fabrikitaj per sintezaj materialoj; kaj la uzado de tiuj materialoj etendiĝis ankaŭ al aliaj partoj ĉe la violonoj fabrikitaj serie: por ekzemplo kordaroj, mentonapogiloj ktp., kiuj estas fabrikitaj per plasta materialo, kio tuŝas karakteran sonon de la instrumento, kaj pro tio ĝi okazigas ioman malakcepton fare de la profesiaj violonistoj. Ĉe la elektraj violonoj, preskaŭ ĉiuj ties komponantoj estas sintezaj, sed en tiuj la sono (diferenca disde tiu de la akustikaj violonoj) estas prilaborita elektronike; tiaj violonoj estas uzataj en muzikgrupoj de Pop, Rok, Ĵazo kaj similaj, eĉ en Esperantujo, kiel ĉe Asorti.
La enkonduko ekde fine de la 16a jarcento kaj komence de la 17a de violono en medioj de la Suda Konuso rilatis ĉefe al la agado de jezuitoj kaj franciskanoj, multaj el ili italdevenaj kiel Domenico Zipoli, kies nomo portas fama muziklernejo de Kordobo.
La jezuitoj enkondukis la muzikinstruadon en la Jezuitaj Misiejoj kreitaj en teritorioj kiuj nuntempe apartenas al norda Argentino, Paragvajo, Bolivio kaj suda Brazilo, en regiono tiam loĝata de indiĝenoj inter kiuj hegemoniis la kulturo de gvaranioj. La plej parto de tiuj urbetoj estis detruita pro la forpelo de la jezuitoj, en 1767 en la hispanaj kolonioj, kaj ankaŭ en Brazilo. La Jezuitaj Misiejoj de Bolivio estas la nuraj kiuj restis el la detruo de la aliaj kolonioj. Temas pri sep urbetoj en la regiono konata kiel Ĉikitanio kie ĉiujare okazas festivalo de baroka muziko.
En Brazilo, la artmetia violono konata per la nomo de rabeca estis enkondukita ankaŭ de ekleziuloj, speciale en la zono de la Jezuitaj Misiejoj, sed ties uzado en muziko estis disvolvigita pli intense dum la mallonga koloniado fare de la nederlandano Mauricio de Nassau, en Recife, inter 1637 kaj 1643. Alia grava stimulo estis la instalado de la portugala kortego en Rio de Janeiro en 1807.
Violono estis disvastigita populare ankaŭ en aliaj mondopartoj, kiel laŭlonge de Andoj, en Centra kaj Orienta Eŭropo, partikulare inter muziko de ciganoj, judoj kaj klezmera muziko, kaj aliflanke en la kelta muziko, ekzemple de Irlando.
Ekde la baroka epoko, la violono estas unu el la plej gravaj el ĉiuj instrumentoj en klasika muziko, pro pluraj kialoj. La tono de la violono elstaras super aliaj instrumentoj, igante ĝin taŭga por ludi melodilinion. En la manoj de bona ludanto, la violono estas ekstreme lerta, kaj povas efektivigi rapidajn kaj malfacilajn sekvencojn de notoj.
Violonoj konsistigas grandan parton de orkestro, kaj estas kutime dividitaj en du sekciojn, konataj kiel la unua kaj dua violonoj. Komponistoj ofte asignas la melodion al la unuaj violonoj, kiu tipe estas pli malfacila parto uzante pli altajn poziciojn. En kontrasto, duaj violonoj ludas harmonion, akompanaĵojn aŭ la melodion en okto pli malalta ol la unuaj violonoj. Arĉa kvarteto simile havas partojn por unua kaj dua violonoj, same kiel parton por aldviolono, kaj por basinstrumento, kiel ekzemple la violonĉelo aŭ, malofte, la kontrabaso.
Multaj verkoj estis verkitaj por violono kaj orkestro, aŭ por arĉa kvarteto. Specife, estis verkitaj multe da konĉertoviolonoj.
Mozart komponis kvin konĉertojn por violono, Beethoven komponis unu konĉerton por violono, same kiel Bruch, Konĉerto en G-minoro, Ĉajkovski, Konĉerto en G-maĵoro kaj Mendelssohn, Konĉerto en B-minoro.
Viktoro Solé en unupaĝa artikolo rakontas realan okazaĵon de ŝtelado de valora violono kaj ties rekuperado, emfaze al la nemalhavebla valoro de la violono.[27]
Ekzistas proverboj pri violono en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof[28]:
 |
|
|
|
