Calpulli is a Wuat aus da Nahuaschproch und bedeit Groß Haisl. Oafoch gsogt woa jeds Calpolli a in sich gschloßana Schtodbeziak, in de Schtodteu vo de Altepetl. Se haum se söwa vawoit und haum an eignan Viaschtaund ghobt, dea nua em Tlahtoani oda seine Schtövatreta vaauntwuatli woa. Jeds Calpolli hod sein eignan Tempö und sei Grundschui ghobd und a dahoidn miaßn. In jedm Calpulli woa a aa kloana Moaktplotz fia de eigne Vasuagung. De Calpulli woan a ois a Gaunza Schteia- und Obgobnpflichti. Se haum se a in an Radl mid de Oawadsvapflichtungan via de Altepetl (Tempö, Paläst, Wossavasuagung usw.) zuaschtendi. Im Kriagsvoi san a de Kempfa Calpolliwoas ausghom wuan und haum a in da Schlocht nebmanaunda kempft.
De Schtruktua
A Phantasiebüdl vo da Schtod Tenochtitlan
A Calpulli Nahuatl calpōlli [kaɬpo ː l ː i] woa a inse söwa gschlossna Schtodbeziak. Mera Calpolli haum a Schtodviatl büt und de wida a Altepetl (a Schtod oda an Schtodschtoot).
Uaschpringli sans vo Großfamülien oda Sippn gründt wuan und woan nua noh beinaundligande Döafl, de midm greßa wean zaumgwoxn san und a Altepetl büt haum.
Ausm döflign Uaschprung haum de Calpulli se söwa vawoit. De eahna augheradn oda noch Eaowarungan zuagwisane Laundflechn hom oiweu em Calpolli ois a Gaunz ghead. De Famülien (Cenyeliztli) oda Großfamülien haum jeds Joah, je noch eahnana Greß, Parzön zan Bebaun zuagwiesn kriagt. Und um de haum Se se a kimman miaßn. Do is drafgschaud wuan. Wauns a Famüli schleifa hod lossn, do is ned laung gfocköd wuan und se is ausm Calpulli ausgschlossn wuan und se is in Sklavnschtaund ogsunkn.
De Calpullizuagherign haum se a um eahna Calpulli söm kimman miaßn. De Urboamochung vo wiastn neichn Laund. Eppa mid Eadn- und Humusaftrogung oda duach de Aulog vo Chinampas (schwimmade Geatn). Se haum a de Kaneu und Schtroßn in eahnan Schtodteu earichtn und inschtaundhoitn miaß.
Noamalawoas haum de oafochn Leid nua im eignan Calpulli zaumgheirat.
Se haum nebman Schtodgod und de iblign Haubdgedda a eahnan eignan Calpulli-God aubet und vaeaht. Und fia eahm haums an eignan Tempö im Calpulli ghobt mid da augschlossanen Grundschui. Dea hod natiali a vasuagt und pflegt wean miaßn.
Das de Kaneu und Schtroßn sauwa ghoitn wean hom miaßn und tegli puzt wuan san vaschteht se vo söwa. Afgrund eahnana Sauwakeit sans a vo greßare Epidemien vaschont wuan. Und vo eahnana gringa Kindaschteabligkeit hod ma domois in Eiropa nua traama kenna.
Danebm haums owa a nu effentlige Oawatn fias Altepetl ealedign miaßn. Bei greßare Baufuahobm haum eh Olle zaumhöffa miaßn, owa a de Pfleg und de Vasuagung da Haubdtempö und de Paläst und de Geatn vo de Hearscha haums iwaghobd. Fia soichane Oawadn haum se de Calpulli in an Radl gegn an Uhrzoaga ogwexlt.
De Calpulli woan a dafia zuaschtendi das de Mauna militarisch gübt woan. Den de Calpulli haum je noch da Auzoi vo eahnane Mauna a de Kempfa und eahna Ausrüstung und Menasch im Kriagsvoi schtön miaßn.
Wia woans zaumgschtöd
Aufängli san de Bwohna vo de Calpulli oana Schproch und vo da söwn Sippschoft gwest. Midm Auwoxn vo de Altepetl und mid Eaowarungan san a de Calpulli a Wengl duachmischt wuan. Den De Calpulli haum ned nua in eahnan Nohbroach Laund beoawat. Sundan se haum a noch Eaowarungan zuagwiesnas Laund bewiatschoft. Ois bei de Tenochtitlan Mexica nu ned so elitäa zuagaunga is und noch Siegn nua meah de Heaschafamülie, Hochodlige und de großn Tempön vo de Eaowarungan, laundmaßi bedocht wuan san, hom a de Calpolli wos okriagt.
So haum Calpullis aus Tenochtitlan, Laundflechn an da Sidküstn vom Texcocosee bei da Schtod Xochimilco und im Nuadn bei da Inslschtod Xaltocan zan Beoawadn zuagwiesn kriagd. Das zan Beoawadn vo de Gbiad a Famülien aus de Calpolli iwasiedln haum miaßn, vaschtehd se vo söwa. De Famülien, obwois jo iazt woaundas glebd hom, haum owa nu oiweu za eahnan Calpulli zuaghead.
De Fiahra (Teuctli oder Teuctlahtoani) vo de Calpulli san in da frian Zeid vo de Famülien gwöhd wuan. Schpoda sans vom Schtodrot eigsezt wuan. Und befua de Schpania kema san, woan de Calpolli-Fiaschtänd scho teuweis eabli, vom Vota af oan Suhn.
De Leid in de Calpulli san a neamma so homogen zamgsezt gwest. In Tenochtitlan im Schtodviatl Zoquiapan san de Calpulli bei da Eaowarung duach de Schpania za drei Viatln Leid aus de Gebiet vo da Sidküstn vom Texcocosee gwest. Des woan im schpodan San Pablo Teopan Leid vo Xochimilko.
Weu jo ausm Nuadn nu oiweu Chichimecn-Gruppn ins Toi vo Mexico eigsickat san, hod ma de in de Schtäd (Altepetl) oafoch in de beschtehandn Calpulli afteud. Oda wauns sch a kloanana Schtaumm woa, daun hod dea a neichs Calpulli gründn miaßn.
De vamuatlign Calpulli vo Tenochtitlan ohn Tlatelolco.
De Calpulli vo Tenochtitlan
Ois de Mexi`ca de Inseln bsiedlt haum woans ned mera ois 7/8 Sippn mit je an Heibtling. Und so hods zan Aufaung a nua 7 Calpulli gem. Des woan de:
Tlacatecpan
Tlacochcalco
Huitznahuac
Yopico
Chalman
Izquitlan
Cihuatecpan
Im Lauf vo de Jahrl haums de Insln mid Afschüttungan vabundn und ma hod de Schtod in de via Viatl Oteud, vo des a Jeds 5 Calpulli ghobd hod, so das in Tenochtitlan zwanzg Calpulli woan.:
Zoquiapan
Moyotla
Cuepopan
Atzacualco
Und es san de neichn Calpulli dazuakema:
Chililico
Coatlan
Apanteuctlan
Acatliacapan
Tzonmolco
Tezcacoac
Tlamatzinco
Molonco Ititaliyan
Tecpantzinco
Xochicalco
Coatlxoxouhcan
Cuauhquiahuac
Atempan
De Calpulli vo Tlatelolco af da Koatn vo da heidign Schtod Mexico City.
Ois Tenochtitlan untam Axayacatl de Schwestainslschtod Tlatelolco eaowat hod und de zwoa Inslschtäd zaumgwoxn woan, hods de eignan Calpulli bhoitn. Regiat is owa vo an Odlign vo da tenochtitlana Heaschafamülie wuan. Wia vo an Gouvaneua.
